Dünyanın en büyük ikinci kıtası olmasına rağmen Afrika, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’nde en az temsil edilen kıta olarak kayda geçti.
Listede yer alan kültürel miras kaydının yalnızca yüzde 15’i Afrika’da bulunuyor. Bu eksik temsilin, kaynak eksikliği, belgeleme ve teknik zorluklar gibi nedenlerden kaynaklandığına inanılıyor.
Buna karşın Aralık 2024’te Gana’nın meşhur “kente” kumaşından Fildişi Sahili’nin “Attieke” isimli fermente pilavına, Nijerya’nın atlı “Durbar” festivalinden Zambiya’nın “Mangwengwe” dansının da yer aldığı 14 kültürel miras, listeye girmeyi başardı. Afrika’dan 14 kültürel miras ve ritüelin, listeye tek seferde eklenmesi rekor niteliği taşıyor.
AA muhabiri, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’nde Afrika’dan yer alan gelenekler, yerel yiyecekler ve ritüellerden oluşan yaşayan kültürel mirası derledi.
Kıtadan 118 kültürel miras kayıtlı
Listede Afrika kıtasından dans, ritüel, kutlama, zanaat, geleneksel yemekler ve sözlü anlatılardan oluşan 118 kültürel miras kaydı bulunuyor.
Fas, 10 somut olmayan mirasıyla listenin başında yer alırken, onu 8 kayıtla Cezayir, 7 kayıtla Mali ve Mısır, 6 kayıtla da Nijerya takip ediyor.
Sahra Altı Afrika’dan listenin ilk sırasında bulunan Mali’nin somut olmayan kültürel mirasları arasında dünyanın en eski anayasalarından kabul edilen, 13. yüzyıldan kalma “Manden Şartı”, binlerce balıkçının aynı anda dans ve şarkılarla topluca ağ çekerek balık avladığı “Sanke Mo” ritüeli dikkati çekiyor.
Nijerya’nın listesindeki 6 kayıt arasında Yoruba toplumuna ait kehanet ritüeli “Ifa”, tiyatral hikaye anlatıcılığı sanatı “Kwagh-hir,” 14. yüzyıldan bu yana devam eden binlerce kişinin katıldığı at üzerinde düzenlenen Durbar Festivali öne çıkıyor.
Senegal’in kültürel mirasları da “Ceebu Jen” ismiyle bilinen balıklı pilav, Gambiya’nın da listesindeki toplumsal düzen ve adaletin garantörü, kötü ruhları kovan Kankurang karakteri ve Serere etnik grubunun yağmur mevsimi öncesi gece düzenlediği “Xooy” isimli kehanet töreni olarak sıralanıyor.
Sudan’da da renkli görüntülere sahne olan, 12 gün süren Mevlit Kandili kutlamaları listede yer alıyor.
Kaybolmaya yüz tutan ritüeller
Listedeki 118 kayıttan 25’i ise “Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’nde” bulunuyor. Bu listeye 2024’te sadece Botsvana’dan yağmur yağması için yapılan Wosana ritüeli girdi. UNESCO’ya göre, dualar, şarkılar ve dansların yer aldığı ve Hristiyanlığın yayılmasıyla yok olmaya yüz tutan bu ritüel, bugün sadece 3 köyde yaşatılıyor.
Cibuti’de kayınvalide tarafından damadı için hazırlanan kızarmış deve etinden oluşan bir yemek olan “Xeedho” da 2023’ten bu yana listede yer alıyor. Kentleşmenin etkisi nedeniyle de bu uygulama, genç nesiller tarafından tamamen unutulma riski taşıyor.
Hint Okyanusu’ndaki ada ülkesi Moritsyus’un Chagos Takımadaları’nda doğan “Sega Tambour Chagos” adı verilen geleneksel müzik ve dans kültürü de acil korunması gereken kültürel miraslar arasında.
Afrika’dan başarı hikayesi Kenya
UNESCO’ya taraf devletlerin, toplulukların ve diğer paydaşların başarılı koruma deneyimlerini gelecek nesillere aktarırken karşılaştıkları zorlukları nasıl yendiklerine dair örneklerin yer aldığı “Korumanın İyi Uygulamaları” listesinde Afrika’dan da bir ülke yer alıyor.
Kenya, yerli gıda ürünlerinin tüketiminin teşvik edilmesi ve geleneksel yemek kültürünün korunmasındaki başarısıyla 35 ülkeden 40 unsurun yer aldığı listeye, Afrika’dan giren tek ülke oldu.
Bölgede yetişen sebze ve bitkilerin envanterini çıkararak yaklaşık 850 bitki ve sebzeyi yerel isimleriyle kayıt altına alan Kenya, 2021’de listeye girmeye hak kazandı.