Güneydoğu Asya Uluslar Birliğinin (ASEAN) 43. Zirvesi, Endonezya’nın başkenti Cakarta’da 5-7 Eylül tarihlerinde düzenlenecek.
Üye ülkelerin ekonomik entegrasyon ve bölgesel sorunları ele alacağı ana zirve kapsamında 26. Çin-ASEAN Zirvesi, Çin, Japonya ve Güney Kore’nin dahil olduğu 26. ASEAN+3 Zirvesi, 18. Doğu Asya Zirvesi ve ASEAN Hint-Pasifik Forumu da gerçekleştirilecek.
Zirvede Myanmar’daki askeri darbe ve süregelen iç çatışmanın çözülememesinin yol açtığı sorunlar, Güney Çin Denizi’ndeki egemenlik ihtilafları, Çin ile ABD arasındaki artan rekabet ve nüfuz mücadelesi de 10 ülke liderinin gündem maddeleri arasında olacak.
Washington’da 10-12 Mayıs’ta düzenlenen ABD-ASEAN Özel Zirvesi’nde 10 ülkenin liderlerini konuk eden ABD Başkanı Joe Biden’ın 43. ASEAN Zirvesi’ne katılmayacağı, onun yerine Başkan Yardımcısı Kamala Harris’in toplantılarda Washington’ı temsil edeceği bildirildi.
ABD Başkanı, bu hafta sonu Hindistan’da düzenlenecek G20 Zirvesi’nin ardından, 10 Eylül’de ASEAN üyesi Vietnam’a da resmi ziyarette bulunacak.
Çin tarafında ise zirveye Başbakan Li Çiang’ın katılacağı bildirildi. G20 Zirvesi’nde de Çin heyetine başkanlık edecek Li Çiang’ın yapacağı görüşmeler, Pekin ile bazı ASEAN üyeleri arasında egemenlik ihtilaflarına konu olan Güney Çin Denizi’nde “davranış kuralları” mutabakatına varılması açısından önemli görülüyor.
Myanmar’daki çözümsüzlük endişe kaynağı
Ev sahibi Endonezya’nın Dışişleri Bakanı Retno Marsudi, üye ülke dışişleri bakanlarının bugün ASEAN Zirvesi öncesinde yaptığı toplantıda Myanmar’daki çözümsüzlüğe ilişkin endişelerini dile getirdi.
Myanmar’daki süregelen iç çatışmanın ASEAN’ın sorun çözme kabiliyetini ve etkinliğini sorgulanır hale getireceğine dikkat çeken Marsudi, “ASEAN ancak Myanmar’da barışçıl ve kalıcı çözüm sağlayabilirsek tam güçle ilerleyebilir.” dedi.
Marsudi, dışişleri bakanları olarak 5 maddelik barış planını kapsamlı şekilde gözden geçireceklerini ve liderlerin tartışması için öneri ortaya koyacaklarını ifade etti.
Myanmar ordusunun, 1 Şubat 2021’de Aung San Suu Çii liderliğindeki Ulusal Demokrasi Birliği (NLD) hükümetini devirerek yönetime el koyması ve barışçı protestoların kanlı şekilde bastırılmasının ardından ASEAN ülkeleri krizi sonlandırmak üzere diplomatik çabalara öncülük etmişti.
ASEAN üyeleri, ülkedeki durumun yeniden istikrara kavuşturulması için ortaya koyduğu 5 maddelik planda, şiddetin derhal durdurulması, insani yardıma olanak sağlanması, taraflar arasında diyalog başlatılması, ASEAN özel temsilcisinin arabulucu rolü üstlenmesi ve özel temsilcinin ülkeyi ziyaret ederek tüm taraflarla görüşmesini önermişti.
Askeri yönetimin, ülkedeki diyalog ve gerilimi azaltma vaatlerini yerine getirmemesi ve siyasi krizin çözümü için atanan ASEAN Özel Elçisi Erivan Yusuf’un devrik lider Suu Çii ve diğer tutuklu isimlerle görüşmesinin engellenmesi nedeniyle sorunun çözümüne yönelik çabalardan sonuç alınamamıştı.
Askeri cuntanın lideri General Min Aung Hlaing, devrik lider Suu Çii ile müzakerelere başlamayı vadetmiş fakat daha sonra anlaşmaya uymamıştı. ASEAN bunun üzerine askeri lideri, zirve toplantılarına katılmaktan men etmişti.
Güney Çin Denizi’ndeki sorunlar
Öte yandan zirvede üye ülkelerin Çin heyetiyle yapacağı görüşmelerde egemenlik ihtilaflarına konu olan Güney Çin Denizi’nde kıyıdaş ülkeler arasında bir “davranış kuralları” mutabakatının ele alınması bekleniyor.
Pekin yönetimi söz konusu mutabakatın yıl sonuna kadar şekillendirilmesini hedefliyor ancak ihtilaflı bölgelerde yaşanan gerilimler, sorunları içinden çıkılmaz hale getiriyor.
Çin Doğal Kaynaklar Bakanlığının 28 Ağustos’ta yayımladığı haritada, Güney Çin Denizi içine çizdiği hatlarla Malezya, Vietnam, Filipinler’in üzerinde hak iddia ettiği ihtilaflı bölgeleri kara suları içinde göstermesi bölge ülkelerinin tepkisine yol açmış, üç ülkenin dışişleri bakanlıkları haritayı protesto ettiklerini bildirmişti.
Çin, ilk kez 1947’de yayımladığı haritayla Güney Çin Denizi’nin yüzde 80’inde egemenlik iddiasında bulunuyor. Başta Paracel ve Spratly Adaları olmak üzere bölgedeki adacık, resif, kayalık ve deniz bentleri üzerindeki egemenlik ihtilafları zaman zaman ülke donanmaları arasında temaslara ve gerginliklere yol açıyor.
Çin’in ihtilaflı adalarda askeri üsler inşa etmesi ve sivil gemi filolarını uzun süreli bulundurmasına bölge ülkelerinin yanı sıra ABD de karşı çıkıyor.
Lahey’deki Daimi Tahkim Mahkemesi (PCA), 2016’da Filipinler’in başvurusuyla verdiği kararda, Çin’in, Güney Çin Denizi’nde tek taraflı egemenlik taleplerinin yasal olmadığına karar vermişti.
Çin ile ABD arasındaki artan rekabet
ASEAN’ın, kurucu üyeleri Endonezya, Malezya, Tayland, Filipinler ve Singapur’un yanı sıra Brunei, Vietnam, Laos, Kamboçya ve Myanmar olmak üzere toplam 10 üyesi bulunuyor.
Papua Yeni Gine ve Doğu Timor da örgüte tam üyelik sürecinde yer alıyor.
Örgütün öncülük ettiği bölgesel bütünleşmenin Güneydoğu Asya’da kalkınmanın ve refahın gelişimi açısından kilit önemde olduğu tüm taraflarca kabul ediliyor.
Bölgede nüfuz mücadelesi içerisinde olan ABD ve Çin, her fırsatta Asya-Pasifik bölgesinde “ASEAN’ın merkeziliğine” desteğini dile getiriyor.
Ancak iki büyük ülke arasında artan jeostratejik rekabet ve kamplaşma eğilimi, ASEAN üyeleri arasında taraf seçme konusunda tedirginliğe yol açıyor. Bu ve benzeri endişelerin de zirve gündeminde yer bulması bekleniyor.