AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, ayçiçeği ihracatında en önde AB ülkeleri ve Rusya gelirken, savaşın dengeleri değiştirebileceği tahmin ediliyor.
Türkiye’nin dış ticaret hacminde toplam 40 milyar dolarla önemli yere sahip iki ülkedeki gelişmelerin, Türkiye’yi de etkileyebileceği öngörülüyor. Rus limanlarından yağ yüklü 16 Türk gemisinin çıkışına izin verilmemesi de bu duruma önemli bir örnek teşkil ediyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı, savaş sebebiyle bitkisel yağ arzında sorun yaşanmaması için her türlü tedbiri alırken, ayçiçeği ithalatında alternatif pazar olarak Bulgaristan, Moldova, Romanya ve Arjantin’in öne çıkması bekleniyor.
Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle ayçiçeği tedarikinde yaşanabilecek sıkıntıların önüne geçmek için ikame yağlarda gümrük vergisi 30 Haziran’a kadar sıfırlandı. Soya, palm yağı, ayçiçeği tohumu, aspir veya pamuk tohumu yağları, rep, kolza, hardal yağı ile diğer bitkisel sabit katı ve sıvı yağlarda (jojoba yağı hariç) gümrük vergisi alınmayacak.
”Karadeniz havzası yağlı tohum tedarik noktası”
Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Başkanı Tahir Büyükhelvacıgil, AA muhabirine, Türkiye’de bitkisel yağ sektörü hacminin 9 milyar dolar olduğunu ve yağlı tohumların, Türkiye’nin ithalatı içinde ilk 10’da yer aldığını söyledi.
Türkiye’nin ham madde bakımından yüzde 75 dışa bağımlı olduğunu belirten Büyükhelvacıgil, “Yıllık 2,5-3 milyon tonluk yağlı tohum ihtiyacımızın 1,7 milyon tonu ülkemizde üretilebiliyor. Rusya ve Ukrayna başta olmak üzere, Karadeniz havzasından yoğunlukla ayçiçeği ve ham yağ ithal ediyoruz. Karadeniz havzası, sadece bizim değil Orta Doğu dahil çok sayıda ülkenin de yağlı tohum tedarik noktasıdır.” dedi.
Büyükhelvacıgil, kısa bir süre önce tonu 1400 dolar olan yağ fiyatlarının uluslararası piyasalarda 2 bin dolara ulaştığına dikkati çekerek, ham madde konusunda da sıkıntıların başladığını ifade etti.
Pazar çeşitlendirme çalışmaları hızla devam ediyor
Rusya ve Ukrayna’dan siparişlerinin bulunduğu 15-16 geminin Karadeniz limanlarından çıkışının sağlanması noktasında acil çözüm beklediklerini belirten Büyükhelvacıgil, şöyle devam etti:
“Sektörün ham ayçiçeği yağı ithalatında kilit noktalardan biri Azak Denizi. Siparişlerimizin çoğunluğu da Rostov Limanı’ndan gemilere yüklenmektedir. Rusya’nın kontrolündeki bu bölgede çatışma ve gerginliğin de etkisiyle kargo gemilerinin çıkışına izin verilmiyor. Dolayısıyla Rusya resmi makamlarıyla, Ticaret ve Dışişleri bakanlıklarımız ile Rusya Büyükelçiliğimiz nezdinde girişimlerde bulunulması gerekiyor. Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğüne resmi yazı göndererek durumu paylaştık ve bu sorunun acil çözümü için destek istedik.”
Türkiye’nin yağ stoklarının halkın ihtiyacını karşılayacak düzeyde olduğunu bildiren Büyükhelvacıgil, yağ arzının güvenliğinin sağlanması için devlet ve özel sektörle iş birliği içinde stratejik bir çalışma yürüttüklerini söyledi.
Yağlı tohum ve ham yağ tedarik noktalarını ve ithalat pazarlarını çeşitlendirme çalışmalarının sürdüğünü vurgulayan Büyükhelvacıgil, şunları kaydetti:
“Moldova, Bulgaristan gibi bölge ülkelerinden ham madde tedarik edilmesi için girişimlerimiz sürmektedir. Güney Amerika ve Arjantin başta olmak üzere bazı ülkelerden ayçiçeği alımları, ABD ve Kanada gibi ülkelerden de diğer yağlı tohum ve ham yağ alımları için görüşmeler yapılmaktadır. Mısır özü yağı, soya yağı, kanola yağı gibi yağları da tüketici alternatifleri arasına sokmak ve yağ tüketimin çeşitliliğinin sağlanması da önemli bir noktadır. Bu husus, ham madde tedarik kanallarımızın da alternatifli hale gelmesini sağlayacaktır.”
“Kişi başı yıllık yağ tüketimi 5 litre azalabilir”
AVES Enerji ve Yağ Yönetim Kurulu Başkanı Senan İdin de Türkiye’ye ait yağ yüklü gemilerin Azak Denizi’nden çıkışına izin verilmemesinin olumsuz sonuçlar doğurabileceğini söyledi.
Türkiye’nin yıllık yağ tüketiminin yaklaşık 1 milyon 350 bin ton civarında olduğunu belirten İdin, “Türkiye’de yıllık yağ tüketiminin 450 bin tonu Rusya’dan ithal ediliyor. Savaş devam ederse kişi başı yıllık yağ tüketimi 5 litre azalabilir.” dedi.
Dünyanın en büyük ham ayçiçek yağı tedarikçilerinin Rusya ve Ukrayna olduğunu dile getiren İdin, şunları ifade etti:
“Bu iki ülke de savaş halinde olduğu için alternatif olarak değerlendirebileceğimiz pazar yok denecek kadar azdır. Bulgaristan ve Romanya alternatif bir kaynak olabilirdi fakat bu iki ülke de coğrafi konumlarından dolayı Avrupa’daki açığı kapatacaklardır. Ham yağ tedariki durma noktasına geldiği için fiyatlar yüzde 35 arttı. Tedarikin tekrar başlaması durumunda fiyatların normal seyrine döneceğini ve bu durumun geçici olduğunu düşünüyorum. Bu konudaki tavsiyem, panik yapılmaması, herkesin elindekini kullanması ve stok boyutunda alış yapılmamasıdır.”
Türkiye’de ayçiçeği üretim rakamları
Türkiye, ayçiçeğinde yüzde 60 seviyesinde kendine yeterli konumda bulunuyor.
Ülkenin yağlık ayçiçeği ekiliş alanları 2015 yılında 5,6 milyon dekar iken 2020’de yüzde 17 artarak 6,5 milyon dekara yükseldi. Aynı dönemde 1,45 milyon ton olan yağlık ayçiçeği üretimi ise 1,9 milyon tona ulaştı. 2021 üretimi ise bir önceki yıla göre yüzde 16,8’lik artışla 2,42 milyon tona yükselerek Cumhuriyet tarihinin rekorunu kırdı.
Türkiye’de ayçiçeği üretiminin yoğun olarak yapıldığı iller sırasıyla Tekirdağ, Konya, Edirne, Kırklareli ve Adana. Bu iller, toplam üretimin yüzde 68’ini karşıladı.
2020-2021 sezonunda ayçiçeği ithalatının yüzde 50,6’sı Rusya’dan, yüzde 14,6’sı ise Ukrayna’dan gerçekleştirildi.
Türkiye, 2021 itibarıyla 668 bin ton ayçiçeği tohumu ve 820 bin ton ayçiçeği ham yağı ithal ederken, 461 bin ton rafine ayçiçeği yağı ihraç etti.
Dünya ayçiçeği piyasası
2021-2022 pazarlama yılında dünyada yağlı tohum üretim miktarının 619 milyon ton olacağı tahmin edilmiş ve toplam üretimin yüzde 60,2’sini soya, yüzde 11,2’sini kolza ve yüzde 9,2’sini ayçiçeği oluşturmuştu.
Söz konusu dönemde yağlı tohum üretiminde yüzde 30,5’lik artış sağlanırken, en büyük artış, yüzde 63,7 ile ayçiçeğinde gerçekleşmişti.
Savaş öncesi yapılan değerlendirmelerde ise bu sezon dünya ayçiçeği üretiminin Ukrayna, Rusya ve AB’deki artışa bağlı olarak 57,3 milyon tonla rekor seviyede olacağı öngörülmüştü.