Rusya’nın Şubat 2022’de başlattığı saldırılarla patlak veren Ukrayna topraklarındaki savaş, Batı’nın Kiev yönetimine güçlü desteğiyle sürüyor. Taraflar arasındaki mücadele, topçu savaşı kimliğine bürünürken bunun en önemli boyutunu mühimmat arayışı oluşturuyor.
AA muhabiri, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ağırlık noktasını oluşturan topçu silahları ve mühimmatına yönelik bilgileri açık kaynaklardan derledi.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, 24 Şubat 2022’de “Ukrayna’nın doğusundaki Donbas’a özel askeri operasyon” başlattıklarını duyurmasıyla başlayan savaşta Rusya, ilk dönemde ele geçirdiği bazı bölgelerden geri çekilmesine karşın, ABD ve Batı ülkelerinin Kiev yönetimine askeri ikmalinde yaşanan gecikmeler, Ukrayna ordusunun aleyhine işledi.
Savaş, Ukrayna’nın Donbas bölgesi başta olmak üzere Harkiv, Zaporijya ve Herson yönlerinde sürüyor.
Savaşa dair analizler, tarafların yaşadığı kayıpların büyük bölümünün topçu ateşi kaynaklı olduğunu gösteriyor.
Topçu ateşinin önemi
Ateş destek vasıtalarından topçu ateşi, modern dönem de dahil olmak üzere orduların hem taarruzu hem de savunmasında kritik rol oynuyor.
Top mermileri, teknolojik gelişmelerle hedefi çok daha hassasiyetle vurabilirken kundağı motorlular sayesinde hızla mevzi değiştirebilen topların düşmanın hedefi olması da zorlaştı.
Nitekim muharebelerde taraflar, ilk etapta birbirlerinin ateş destek vasıtalarını imha etmeye öncelik vererek asker ve teçhizat kayıplarını en aza indirmeye çalışıyor.
Savaşlarda top ateşini etkili kılmanın en önemli boyutu kesintisiz lojistik desteğe bağlı oluyor.
Muharebelerin gidişatında belirleyici olan ikmal kapasitesi, Rusya-Ukrayna Savaşı’nda da kendisini gösteriyor.
Rusya ve Ukrayna milyonlarca top mermisi ateşliyor
Rus yetkililer, üstünlüğü korumak ve daha ileri noktaya taşımak için ordunun yıllık halihazırda kullandığından en az 3 milyon daha fazla top mermisi ateşlemesi gerektiğini öngörüyor.
Ukrayna ordusunun tespitlerine göre Rus ordusu, savaşın başlarında elindeki stoklardan aldığı güçle günde 60 bin top mermisi ateşlerken bu sayı 2023’te 20 bine, şimdilerde ise 10 bine kadar geriledi.
Ukraynalı yetkililer ise top mermisi kullanımlarını günlük 2 bin 500-3 bin 600 olarak bildiriyor.
Savaşın safhalarına, savunma veya taarruz durumlarına göre değişse de mevcut rakamlar, Ukrayna’nın yıllık 1,3 milyon, Rusya’nınsa 3,6 milyon top mermisini ateşlediğini gösteriyor.
Mevcut durum dikkate alındığında tarafların Şubat 2022’de başlayan savaş boyunca en az 11 milyon top mermisi ateşlediği sonucu ortaya çıkarıyor. Savaşın ilk yılında çok daha fazla cephane tüketildiği göz önüne alındığında bu sayının çok daha fazla olduğu değerlendiriliyor.
Rusya-Batı kapasite farkı ve yarışı
Rusya, büyük askeri kompleksiyle ürettiği milyonlarca top mermisini kullanırken Ukrayna ise savaşın başından bu yana yetersiz kalan kendi üretimini ABD ve Batılı ülkelerden tedarikle destekliyor.
Mart 2024’te dönemin Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, 2023’te üretim kapasitelerini 2,5 kat artırarak yaklaşık 2 milyonu 122 ve 152 milimetrelik top mermisi olmak üzere 3 milyon civarı rakama ulaştıklarını açıkladı.
ABD ve Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin 2023’te bilinen yıllık toplam üretim kapasitesi ise yaklaşık 1,2 milyon top mermisi olarak kayıtlara geçti.
Böylece bloklar arasında 2,5 katlık kapasite farkının oluştuğu dikkati çekti.
AB ülkeleri hem kendi stoklarını tamamlamak hem de Ukrayna’ya yardımı artırmak için 2024 sonuna kadar 155 milimetrelik top mermisi üretimini toplamda yıllık 1 milyona çıkarmayı hedefliyor.
ABD Savunma Bakanlığı ise Dallas şehri yakınlarında açılan yeni top ve obüs mühimmat fabrikasının yanı sıra yaptığı yeni anlaşmalarla, halihazırda 30 bin olan aylık 155 milimetrelik top mermisi üretim kapasitesini 2025’te üç kattan fazla artırarak aylık 100 bin, yıllık bazda ise 1,2 milyona çıkarmayı planlıyor.
Rusya’nın hedefi ise sadece 122 ve 152 milimetrelik top mermisi üretimini 2024’te 2 milyon 700 bine çıkarmak. Diğer kalibrelerdeki üretim hedefi ise henüz bilinmiyor ancak bazı açık kaynaklarda toplam top mermisi üretim hedefinin Rusya tarafından 4 milyon 500 bin olarak belirlendiği bilgisi yer alıyor.
Rusya, kendi üretimini dış tedarikle destekliyor
Rusya, Ukrayna’ya başlattığı saldırının ilk döneminde stoklarının önemli bir bölümünü devreye sokarken Ukrayna’nın Batı’dan aldığı destek karşısında üstünlüğünü korumak için ek top mermisi tedarikine ihtiyaç duydu.
Kuzey Kore ve İran’ın top mermisi stokları bu dönemde Rusya için önemli hale geldi.
NATO kaynakları, Mart 2024’te, Rusya’nın İran’dan 300 bin mermi temin ettiğini, Kuzey Kore’nin de 6 bin 700 konteyner dolusu, milyonlarca top mermisi gönderdiğini açıkladı.
Kuzey Kore’nin eylemlerini yakından izleyen Güney Kore’ye göre de Rusya’ya, Kim Jong-un yönetiminin gönderdiği top mermisi miktarı 5 milyona yaklaştı.
Öte yandan Kuzey Kore üretimi top mermilerinin önemli bir bölümünün arızalı çıktığı ve patlamadığı iddiaları, Ukraynalı yetkililer tarafından sıklıkla dile getiriliyor.
Ayrıca, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, Kuzey Kore ve Vietnam’a ileriki dönemde yapacağı ziyaretlerde ilave top mermisi talep etme ihtimalinin olduğu da uzmanlarca belirtiliyor.
Rusya’nın top mermisi dahil çok boyutlu askeri destek almak istediği ülkelerin başında ise Çin geliyor.
Rusya ile Çin arasında liderler düzeyinde yapılan karşılıklı ziyaretler ve hızlı yakınlaşma, Pekin yönetiminin askeri destek başlatıp başlatmayacağını gündeme getirmesine karşın ABD güvenlik kurumları, henüz bu yönde bir tespitlerinin olmadığını bildiriyor.
Öte yandan, Rusya’nın kullandığı 122 milimetrelik “OF56IM” top mermilerinin, Çin üretimi versiyonlara çok benzediğini ortaya koyan görseller, açık kaynaklara yansıdı.
Bu durum kimi uzmanlarca, Çin’den doğrudan tedarik olmayabileceği ancak Rusya’nın İran’dan Çin yapımı top mermileri temin ediyor olabileceği şeklinde yorumlanıyor.
Tarafların kullandığı mühimmat
Top ve obüslerden atılan mühimmat, mermi, itici barut ve fünyeden oluşuyor.
Kullanıldığı topun özelliklerine göre itici barut veya barut hakkı, keselerde veya plastik kovanlarda bulunabileceği gibi pirinçten yapılmış kovanlarda da olabiliyor. Mermiler, çelikten üretiliyor ve içinde kullanılacağı hedefe uygun tahrip (yüksek infilaklı-HE), parça tesirli, zırh delici, sığınak delici gibi değişik patlayıcı ve malzemeler taşıyabiliyor.
Merminin ucuna takılan fünyeyle merminin hedefte patlayacağı zaman belirlenebiliyor. Zırhlı veya beton mevzilerde mermi temas ettikten sonra patlayacak şekilde ayarlanırken piyadelere karşı kullanıldığında toprağa temas etmeden önce belirli yükseklikte patlatılarak etkisi artırılabiliyor.
Ukrayna tarafı, Sovyet döneminden kalma Rus menşeli silahların yanında, savaşın başlamasından sonra Batı ülkelerinin sağladığı silah ve mühimmatı da kullanıyor.
Rusya-Ukrayna Savaşı’nda taraflar, 105 milimetre ile 203 milimetre arasında çeşitli top mermileri kullanıyor.
Rus tarafı muharebelerde, Rusya, Çin, İran, Kuzey Kore gibi Doğu Bloku ülkelerinde yaygın olarak üretilen 122, 130 ve 152 milimetrelik top mermileri atarken Ukrayna tarafı bu mermilerin yanı sıra Batı standartlarındaki 105, 155 ve 203 milimetrelik top mermilerini de kullanıyor.
Batı menşeli mühimmattan sıklıkla kullanılanlar
M101 gibi obüslerden atılabilen 105 milimetrelik mermilerin ağırlığı, içeriğine göre 16 ile 20 kilogram arasında değişiyor. Tahrip (HE), anti-tank (AT), sis, aydınlatma ve kimyasal içerik taşıyabiliyor. Örnek olarak AT versiyonu “HEAT M67”, beton delici özelliğinde olanı “HE M1” adını alıyor. Neredeyse bütün Batılı ülkelerde üretiliyor. Kullanıldığı topa göre değişse de yaklaşık 11 kilometre menzilli.
155 milimetrelik top mermileri ise savaşta Ukrayna’ya sağlanan ABD menşeli M114, Slovakya üretimi Zuzana, Fransa üretimi kamyona monteli Caesar gibi top ve obüslerden atılabiliyor. HE, AT, sis, aydınlatma, kimyasal ve nükleer içerik taşıyan türleri var. Her bir merminin ağırlığı 43 ile 46 kilogram arasında değişiyor. Bu mermileri üreten ülkeler kendilerine özgü adlar veriyor. Örneğin, beton delici 155 milimetrelik mermi HE M107, taktik nükleer 54 kilogramlık mermi M48 adını taşıyor. Atıldığı topa göre değişmekle birlikte 14-18 kilometre menzili bulunuyor.
Ukrayna ordusu savaşın ilk dönemlerinde ABD üretimi 155 milimetrelik M982 Excalibur güdümlü top mermisi kullandı ancak zamanla Rus ordusunun elektronik harp sistemlerini devreye almasıyla bu mermilerin hedefi vurma oranının yüzde 50’den yüzde 10’un altına düştüğü, bunun üzerine ordunun kullanmayı bıraktığı biliniyor. ABD, 2023 sonlarında bu mühimmatı göndermeyi durdurdu.
Excalibur, 1 metre boyunda, 48 kilogram ağırlığında ve içeriğinde plastik bağlı patlayıcı taşıyor. Ukrayna’ya verilen ABD menşeli M109 obüsler, Almanya üretimi Panzerhaubitze 2000 (PzH 2000) ve Polonya üretimi AHS Krab gibi obüslerden atılabiliyor.
Dünya ordularında artık kullanımı yavaş yavaş terk edilen 203 milimetrelik top mermileri ise tahrip, anti-tank, sis, aydınlatma, kimyasal ve nükleer içerikte olabiliyor. Yüksek infilaklı içerikteki versiyonu M106 HE, taktik nükleer modeli ise W79 veya XM753 adını taşıyor. Ukrayna, Rusya’nın İran’dan temin ettiğini değerlendirdiği ABD menşeli M106 HE mühimmatını kullandığını açıkladı.
Doğu Bloku üretimi mühimmatlar
122 milimetrelik mermi, D-30 obüs veya 2S1 Gvozdika kundağı motorlu topçu sistemi gibi silahlardan atılabiliyor. İçeriğine ve atılacağı topa göre değişik modelleri mevcut. D-30 obüs için kullanılan merminin ağırlığı HE, AT gibi özelliklerine göre 21,8 kilogramdan başlıyor. Mermilerin menzili roket benzeri sistemle 21 kilometreye kadar çıkarılabiliyor. Ayrıca, Rus tarafına ait mermi görsellerinde yüksek tüketim hızı nedeniyle artık depolarda tutulduklarında koruma maksatlı uygulanan boya ve kaplamalar ile taşıma sandıklarının kullanılmadığı görülüyor.
D-20 çekili top ve 2S3 Akatsia kundağı motorlu top gibi sistemlerden atılabilen 152 milimetrelik standart merminin ağırlığı ise 44 kilogram olup içeriğine göre değişebiliyor. Tahrip, parça tesirli, sis, aydınlatıcı, kimyasal ve yangın çıkarıcı içerik taşıyan türleri bulunuyor. Daha gelişmiş modelleri, bombacık, anti-personel kara mayını, misket bombası ve elektronik karıştırıcılar taşıyabiliyor. Ayrıca mermiler, “Krasnopol-M2 Lazer Güdüm Sistemi’yle (PGM)” kullanılabilir hale getirildi. Zırh delici modelleri de bulunan mermilerin menzili 18,5 ile 24 kilometre arasında değişiyor.
Rusya’nın savaşta 1951’de hizmete giren ve üretimi 1971’de sona erdirilen M-46 toplarından, yerini 152 milimetreliklere bırakmış olan 130 milimetrelik mermiler de ateşlediği belirlendi. 130 milimetrelik mermilerin 27 kilometrelik oldukça uzun menzili var. Standart mermi 33 kilogram ağırlığında ve bu ağırlık içeriğine göre değişiyor. Tahrip, parça tesirli, zırh delici, sis ve aydınlatma gibi türleri bulunuyor.