İtalyan Staffan de Mistura, 6 Ekim’de göreve atanmasının ardından BM Genel Sekreteri’nin Batı Sahra bölgesindeki 8. Özel Temsilcisi oldu.
- Yeni BM Özel Temsilcisi Staffan de Mistura Batı Sahra sorununa çözüm bulabilecek mi?
Batı Sahra, İspanyol işgalinin sona ermesi ve bölgedeki varlığının son bulmasının ardından 1975 yılından bu yana Fas ile Polisario Cephesi arasında gerginliklere sahne oluyor.
Taraflar arasındaki gerilim, 1991 yılına kadar süren silahlı mücadeleye dönüştü ve bu mücadeleler, Kerkerat’ı askerden arındırılmış bölge olarak ilan eden ateşkes anlaşmasının imzalanmasıyla durduruldu.
Rabat yönetimi, Batı Sahra’da Fas egemenliği altında genişletilmiş özerklik teklif ederken, ayrılıkçı Cephe ise bölgenin kaderini belirlemek için bir referandum çağrısında bulunuyor.
Polisario Cephesi’nin bu çağrısı, Batı Sahra bölgesinden çok sayıda mülteci barındıran Cezayir tarafından da destekleniyor.
AA, şu ana kadar Batı Sahra bölgesinde görev yapan BM elçilerinin isimlerini ve bölgedeki görevlerini derledi.
Johannes Mans (1990-1991)
İsviçreli diplomat Johannes Mans, Birleşmiş Milletler eski Genel Sekreteri Javier Perez de Cuellar tarafından 29 Nisan 1990’da Batı Sahra sorunu için Özel Temsilci olarak atandı. Mans, Aralık 1991’e kadar bu görevde kaldı.
Sahibzade Yakub Han (1992 – 1994)
BM’nin eski Genel Sekreteri Boutros Boutros-Ghali, Pakistanlı diplomat Sahibzade Yakup Han’ı Batı Sahra sorunu için Özel Temsilcisi olarak atadı ve Han’ın görevi Ağustos 1994’te sona erdi.
Aralık 1920’de doğan Yakub Han, general rütbesine ulaşana kadar Pakistan ordusunda görev yaptı. Ardından ülkesinin ABD dahil bazı ülkelerinde büyükelçilik görevlerinde bulunan Yakub Han, bir dönem Pakistan Dışişleri Bakanı da oldu.
Yakub Han, 1993 yılında Fas ve Polisario Cephesi arasında ilk kez bir toplantı düzenlemeyi başardı ve ertesi yıl düzenlenen ikinci turda ise başarısız oldu.
Eric Jensen (1994-1997)
Erik Jensen, Ghali tarafından 1994’ten 1997’ye kadar Özel Temsilci Vekili olarak atandı.
Jensen, 2005 yılında Batı Sahra sorunu üzerine “Batı Sahra: Durumun Anatomisi” adıyla İngilizce bir kitap yayımladı.
Onun döneminde bölgenin kaderini tayin için referandum çalışmaları yapıldı ama somut bir neticeye ulaşılamadı.
James Baker (1997 – 2004)
BM’nin eski Genel Sekreteri Kofi Annan, 1997 yılında Amerikalı James Baker’ı Batı Sahra sorunu için Özel Temsilcisi olarak görevlendirdi. Baker, istifasını sunduğu 2004 yılına kadar bu görevde kaldı.
Baker, ABD yönetiminde Dışişleri Bakanı gibi üst düzey görevlerde bulundu.
Haziran 2001’de Fas tarafından kabul edilen, Polisario Cephesi ve Cezayir tarafından reddedilen “Baker Planı 1” adlı bir barış anlaşmasını daha sonra ise “Baker Planı 2” olarak bilinen barış planını önerdi.
İlk Baker Planı özerklik fikrini içerirken, 2003 yılındaki ikinci Baker Planı ise Batı Sahra’da özerklik kurulmasını, bu özerk yönetimin 5 yıl boyunca Fas egemenliği altında kalmasını ve ardından kendi kaderini tayin için referandum düzenlenmesini kapsadı. Ancak söz konusu öneri Rabat yönetimi tarafından kabul görmedi.
BMGK, taraflar arasındaki farklılıklar nedeniyle Nisan 2004 tarihli kararında, siyasi, gerçekçi, pratik ve uzlaşmaya dayalı kalıcı bir çözüm bulmak amacıyla siyasi müzakere yürütülmesi talebinde bulundu.
Peter van Walsum (2005 – 2008)
Annan, 2005 yılında Hollandalı diplomat Peter van Walsum’u, Batı Sahra Özel Temsilcisi olarak atadı. Walsum’un görevi Nisan 2008’e kadar devam etti.
Walsum, ilk kez Fas ile Polisario Cephesi arasında 4 tur görüşme düzenlemeyi başardı. ABD’de 2007 yılında düzenlenen bu görüşmeler sonuç vermedi.
Hollandalı diplomat, 2008’de istifası sırasında “Polisario Cephesi’nin talep ettiği bağımsızlık seçeneği gerçekçi değil. Daha önce önerilen kendi kaderini tayin referandumu seçeneğinin de artık zamanı geçti.” demişti.
BMGK, Walsum’un bu açıklamasını, “şahsi görüşü” şeklinde değerlendirdi.
Cezayir, BMGK’nın tutumundan duyduğu memnuniyeti ifade ederken, Fas’ın “cesur bir tutum” olarak yorumladığı Walsum’un açıklaması Polisario Cephesi tarafından eleştirildi.
Christopher Ross (2009-2012)
BM eski Genel Sekreteri Ban Ki-Mun, Ağustos 2008’de görev süresi dolan Walsum’un yerine Ocak 2009’da ABD’li diplomat Christopher Ross’u getirdi.
Görevi 2012’de sona eren Ross, taraflar arasında New York’ta gayriresmi 9 tur görüşme düzenledi.
Ross’un hazırladığı raporlardan birinde Fas’ı BM temsilcisinin çalışmasını güçleştirmekle itham etmesinin ardından Rabat yönetimi, ABD’li diplomatı, “Batı Sahra meselesinde dengesiz ve taraflı bir tutum sergilemekle” suçladı.
Fas hükümeti Mayıs 2012’de Ross’tan güvenoyu çekilmesi yönünde bir karar aldı.
Poliario Cephesi ise Rabat hükümetinin güvenoyu çekme kararını “keyfi ve kurumsallıktan uzak” şeklinde nitelendirdi.
Horst Köhler (2017-2019)
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, 2017’de Ross’un ardından boşalan Batı Sahra Özel Temsilciliğine Horst Köhler’i atadı.
Köhler, ilki Aralık 2018’de, ikincisi ise Mart 2019’da olmak üzere Fas, Polisario Cephesi, Cezayir ve Moritanya’nın katılımıyla iki yuvarlak masa toplantısı düzenledi.
BM, 2019’da Köhler’in “sağlık sorunları” nedeniyle Genel Sekreterliğe istifasını sunduğunu açıkladı.
Staffan de Mistura (2021- )
Guterres, 6 Ekim’de Köhler’in istifasının ardından 2 yıl sonra Staffan de Mistura’yı atadı.
BM Genel Sekreter Sözcüsü Stephane Dujarric, yaptığı açıklamada, De Mistura’nın Batı Sahra Özel Temsilcisi olarak görevlendirildiğini duyurdu.
De Mistura’nın 22 Mayıs 2019’da Köhler’in sona eren görevine kaldığı yerden devam edeceğini belirten Dujarric, BM Genel Sekreteri’nin Köhler için Batı Sahra bölgesindeki siyasi süreçte yeni bir ivmenin temelini atan yoğun çabaları için minnettarlığını dile getirdiğini aktardı.
Yeni temsilcinin yıllardır çözüme kavuşamayan sorunla mücadelesinde alacağı sonuçlar ise merakla bekleniyor.
Polisario Cephesi ile Fas arasındaki gerginlik
Fas’ın 1975’te eski İspanyol sömürgesi Batı Sahra’yı topraklarına katmasının ardından Cezayir’in destek verdiği bağımsızlık yanlısı Polisario Cephesi ile Rabat yönetimi arasında başlayan gerginlik devam ediyor.
Fas, bölgenin kendi egemenliğinde kalması gerektiğini savunarak, egemenliği altında Batı Sahra’da “genişletilmiş özerklik” olmasını teklif ediyor.
Polisario Cephesi ise Batı Sahra’nın bağımsız devlet olduğunu ileri sürüyor ve kendi kaderini tayin için referandum çağrısında bulunuyor.