Varantlar, yatırımcısına dayanak varlığı, belirli bir tarihte, belirli bir fiyattan satın alma veya satma hakkı veren menkul kıymetleştirilmiş opsiyonlar olarak tanımlanıyor.
Opsiyonlar ve varantlar arasındaki en önemli fark opsiyonların vadeli işlem esasları ile işlem görürken, varantların nakit esasları ile işlem görüyor olmasıdır. Yatırımcıya bir hak verirken yükümlülük getirmez. Başka bir deyişle, beklentiler doğru çıkmazsa diğer opsiyon ürünleri gibi yatırım için kullanılan sermayenin üzerinde zarar etme ihtimali yoktur, ne kadar yatırım yapılırsa en fazla o kadar kaybedilebilir.
Bireysel ve kurumsal yatırımcılar için kolaylıkla erişebilir ve düşük maliyetli bir yatırım alternatifi olan varantlar ile yatırımcılar hem düşen hem de yükselen piyasalarda yatırım yapabiliyor.
Varantlar, dayanak varlığı doğrudan satın almaya göre daha düşük maliyetli yatırım imkanı sunarak, varant alış-satışında ödenen komisyon oranlarının da dayanak varlığın alım-satım işlemlerinde ödenen komisyondan çok daha düşük olmasına neden olur.
Belirli formüller ile hesaplanan varantların değeri, dayanak varlığın fiyatı ile eş zamanlı hareket ederek hisse senetleri gibi alınıp satılabilir.
Varantlar, kaldıraç etkisinden dolayı, dayanak varlıklara kıyasla yüzdesel olarak daha fazla hareket ederler. Beklenti doğrultusunda hareket eden dayanak varlığa oranla daha fazla kar elde ettirme potansiyeline sahip olan varantlar, ilgili dayanak varlığın beklenti tersine hareket etmesi sonucunda ise daha fazla zarar ettirme potansiyelini barındırıyor.
Halihazırda varantlar üçer aylık vadeler ile ihraç edilip risk analizi olarak dengeli (yeşil renkli), riskli (sarı renkli), düşük riskli (gri renkli) ve yüksek riskli (kırmızı renkli) şeklinde 4 ana kategoriye ayrılıyor. Vade sonuna yakınlık derecesine göre oluşturulan bu kategoriler ile yatırımcılara kendi risk algılarına hitap edecek şekilde yatırım yapma kolaylığı sağlıyor.
Deutsche Bank’ın 2010 yılında ilk varant ihracı ile başlayan süreçte halihazırda varant piyasalarında ihraççı konumunda olan İş Yatırım ve Ak Yatırım şirketlerine, ihraççı olarak Goldman Sachs’ın piyasa yapıcı olarak Ünlü&Co ile anlaşma sağlaması sonucu varant ihraç eden şirket sayısı üçe çıktı. Deutsche Bank 2020’de Türkiye’den çekilmişti.
İlk varantlar, eski adıyla İMKB-30 Endeksi şimdilerde ise BIST30 üzerinde bir alım ve bir satım varantı ile Garanti Bankası hisseleri üzerine bir alım ve bir satım varantı olacak şekilde ihraç edilmişti. Şimdi ise 30’dan fazla dayanak varlık üzerinde 3’er aylık vadeler ile ortalama 800 adet varant ihraç ediliyor.
“28 farklı tertipte 4 bin 136 varant ihracı gerçekleştirdik”
Ak Yatırım Türev Ürünler Bölüm Başkanı Onur Akkaynak, AA muhabirine yaptığı açıklamada, 2010 yılı içerisinde varantların, günlük ortalama 5 milyon lira olan işlem hacminin, Mayıs 2022 itibarıyla 150 milyon lira seviyesine yükseldiğini söyledi.
2010 yılında ortalama 1.500 olan yatırımcı sayısının, 2021’in ilk çeyreğinde 25 bin kişiye ulaştığını ve Mayıs 2022 itibarıyla ortalama 15 bin kişi olduğunu aktaran Akkaynak, kısa vadeli alım satım yapan yatırımcı sayısının 75 bin ile 125 bin arası olduğunu tahmin ettiklerini bildirdi.
Ak Yatırım’ın varant ihraçlarına Mayıs 2020’de başladığını ve bugüne kadar 28 farklı tertipte 4 bin 136 varant ihracı gerçekleştirdiğini dile getiren Akkaynak, şunları kaydetti:
“Ortalama her yeni ihraçta yeni dayanak varlık hedeflenerek, dayanak varlık çeşitliliği 24 hisse senedi, BIST30 ve Almanya’da DAX endeksi, brent petrol, ons altın ve ons gümüş olmak üzere 29’a yükselerek geniş bir yelpazeye yayılmış durumdadır. En çok işlem gören varantlar dönemden döneme değişiklik gösteriyor. Ancak ağırlıklı olarak yatırımcılar BIST30 endeks, Avrupa borsalarına yatırım imkanı sağlayan DAX endeksi, emtia grubundan brent petrol ve ons gümüş varantlarına ilgi gösteriyor.”
“Ürün yelpazesinde ve sayısında artış bekleniyor”
Onur Akkaynak, yurt içi ve yurt dışı dayanak varlıklarda çeşitliliği artırma ve yeni varantları ihraç etmenin Ak Yatırım’ın kısa vadeli hedefleri olduğunu belirtti.
Varantların yapılandırılmış araçlar içerisinde yer alan finansal bir ürün olduğunu aktaran Akkaynak, “Bu ürün grubunun içinde varant gibi kaldıraçlı ürünlere ek olarak yatırımcılara çeşitli risk getiri profili sunan uzun vadeli yatırıma dönük birçok yatırım ürünü bulunmaktadır. Bu ürün grubunu buzdağı olarak tanımlarsak varantların sadece buzdağının görünen yüzü olduğu söylenebilir. Yapılandırılmış araçlarda çeşitliliği arttırmak adına Ak Yatırım, orta vadede yeni yapılandırılmış araç ihraçları konusunda yoğun emek harcamaktadır.” ifadelerini kullandı.
Akkaynak, varant ve varant benzeri yapılandırılmış araçların 2000’li yılların başından bu yana Avrupa piyasalarında oldukça rağbet gören finansal ürünler arasında olduğunu bildirdi.
Borsa İstanbul gibi organize piyasalarda işlem görmeleri, ürün çeşitliliğin fazla olması, görece kolay alınıp satılabilmesi gibi faktörlerin yatırımcıların ilgi göstermesine neden olduğunu dile getiren Akkaynak, “Avrupa’da başlıca Almanya, İsviçre, İtalya gibi ülkelerde işlem gören yapılandırılmış araçlar yıllar içerisinde Singapur, Hong Kong, Güney Kore gibi Uzak Doğu piyasalarında da ihraç edilmeye başlanmıştır. Türkiye’de ilk defa 2010 yılında işlem görmeye başlayan bu ürünler yatırımcılar tarafından hızlıca benimsenmiştir. Önümüzdeki dönemde mevcut ihraççıların ürün çeşitliliğini arttırması ve yeni ihraççıların piyasalara gelmesiyle beraber ürün yelpazesinde ve sayısında artış beklenmektedir.” değerlendirmesinde bulundu.
“Her gün ortalama 466 milyon adet işlem gerçekleşiyor”
İş Yatırım Hazine ve Portföy Yönetimi Müdürü Aras Erkara da yılbaşından bu yana varant piyasasında her gün ortalama 466 milyon adet işlem gerçekleştiği ve Türkiye’nin en likit türev piyasalarından biri haline geldiğini vurgulayarak, “12 yıldır sürekli gelişen dayanak varlık gamımızla birlikte dört farklı dayanak varlık grubunda, 35 farklı dayanak varlıkta piyasa yapıcılığı faaliyetlerine devam ediyoruz.” ifadelerini kullandı.
12 yıldır kademeli olarak varant piyasasının geliştiğini belirten Erkara, “Yeni varant ihraççıları piyasanın gelişmesinde önemli bir rol oynuyor. Bundan sonraki süreçte de Türkiye finansal türev piyasalara paralel olarak varant piyasasının da büyümeye devam edeceğini bekliyoruz.” dedi.
Erkara, türev ürünlerin doğası gereği, yatırımcıların ilgisinin oynaklığı yükselen dayanak varlığın varantlarına yöneldiğini aktararak, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Bu varantlarda yatırımcıların, kendi geliştirdikleri stratejiler ile sürdürülebilir gelirler elde etmesini hedefliyoruz. Bu nedenle 12 yıldır elimizden gelen en geniş dayanak varlık yelpazesini yatırımcılara sunmaya çalışıyoruz. Yurt içi paylar ve endekslerin yanında İş Varant olarak Borsa İstanbul’da ilk kez emtia varantlarının ihraçlarını gerçekleştirdik. 2015 ve 2020 yıllarında sırasıyla brent petrol ve pamuk dayanaklı varantlarımız Borsa İstanbul’da işlem görmeye başladı. Bunun dışında yatırımcılarımız DAX, S&P 500 ve Dow Jones gibi yurt dışı endekslere de İş Yatırım varantları aracılığıyla yatırım yapabilmekteler. Yatırımcıların, Borsa İstanbul’da kolaylıkla erişim sağladığı bu yeni dayanaklar birçok yeni yatırımcının varantla tanışmasına ve varantların tabana yayılmasına imkân sağladı.”
Şeffaf, ulaşılabilir ve kolay anlaşılabilir içerikler oluşturmayı hedeflediklerini aktaran Erkara, “Bu hedefler ışığında yatırımcıların İş Yatırım’ın ihraç ettiği varantları ücretsiz olarak anlık fiyatlarla takip edebilmeleri için mobil uygulamamız ve sitemizden, akıllı varant filtresi ile kendilerine uygun varantı seçebilmekte, hedef fiyat hesaplayabilmekte ve eğitim içerikleri ile demo hesap imkanından yararlanarak varantlar konusunda tecrübe kazanabilmektedirler.” şeklinde konuştu.
Aras Erkara, yatırımcılara her zaman yeni dayanak varlıklar sunmanın önceliklerinden biri olduğunu, farklı dayanak varlıklar için çalışmalarının devam ettiğini belirtti.
Varant piyasasının bu kadar hacimli ve gelişmiş bir piyasa olmasının sebebinin ihraççılar kadar Sermaye Piyasası Kurulu, Borsa İstanbul ve Takasbank gibi regülatör kuruluşların bu piyasaların gelişmesi için verdiği destekler olduğunu anımsatan Erkara, yatırımcılar için verebilecekleri en önemli tavsiyenin ise varant işlemi yapmadan önce varantlarla ilgili kapsamlı bilgi sahibi olmaları gerektiğini vurguladı.