Brezilya’da kaybettiği seçimlere hile karıştığını öne sürerek solcu halefi Lula da Silva’ya yetki devri törenine katılmayıp ABD’ye giden önceki Devlet Başkanı Jair Bolsonaro’nun taraftarlarının darbe girişimi, büyük şehirlerde protesto edildi. Önceki ABD Başkanı Donald Trump’ın taraftarlarının 6 Ocak 2021 Kongre baskınına benzer şekilde aşırı sağcı Bolsonaro’nun taraftarlarının 8 Ocak 2023’te başkent Brasilia’da devlet başkanlığı sarayı, Kongre, Federal Yüksek Mahkeme’yi basmalarının ardından Sao Paulo ve Rio de Janeiro’da düzenlenen kitlesel gösterilerde, yakalanan darbecilerin hapsedilmesi istenilerek “Af yok” sloganları atıldı.
Sao Paulo’da “Biz demokrasiyiz” pankartı açarak yürüyen binlerce kişi arasında yer alan ve arkasında “Demokrasi” yazan tişört giyen 61 yaşındaki terapist Bety Amin, AP’ye, “Bu insanlar cezalandırılmalı, bunu emredenler cezalandırılmalı, bunun için para verenler cezalandırılmalı” dedi. Amin, “Brezilya’yı onlar temsil etmiyor, biz temsil ediyoruz” vurgusunu yaptı.
Göstericilerin darbecilere hesap sorulması talebi, Brezilya’yı 1964-85 diktatörlüğü sırasında yöneten ordu mensuplarını insan hakları ihlalleri ve cinayetlerle suçlanmalarına rağmen on yıllarca koruyan af yasasından kaynaklanıyor. 2014 tarihli hakikat komisyonu raporu, Brezilya’nın diktatörlük mirasıyla nasıl hesaplaştığına dair tartışmaları alevlendirmişti.
Dün akşam “Af Yok” başlıklı bir köşe yazısı yayımlayan Brasilia Üniversitesi siyaset bilimleri profesörü Luis Felipe Miguel, “Cezalandırmayı reddetmek şimdilik gerilimleri önleyebilir, ancak istikrarsızlığı sürdürür” dedi. Miguel, “Askeri diktatörlük sona erdiğinde rejimin katilleri ve işkencecilerinin cezalandırılmamasının tercih edilmemesinden çıkarmamız gereken ders bu” vurgusunu yaptı.
Brezilya polisi bazılarını Kongre, Yüksek Mahkeme ve başkanlık sarayını yerle bir ederken, bazısını Brasilia’daki bir kampta üslenirken yakaladığı yaklaşık 1500 isyancıyı gözaltına aldı. AP’ye konuşan federal polisin basın sözcüsü, en az 1000 kişiyi suçlamayı planladıklarını ve yakalananları yakındaki Papuda cezaevine nakletmeye başladıklarını söyledi.
Adalet Bakanı Flávio Dino, organize suç, darbe düzenleme ve demokratik hukukun üstünlüğünün şiddetle ortadan kaldırılması gibi suçlar için sosyal medyada taraftar toplamak ve ulaşımlarını finanse etmek amacıyla perde arkası faaliyet gösterenleri yargılama sözü verdi.
Yerel güvenlik yetkililerinin isyancıların yakıp yıkmasının hız kesmeden devam etmesine göz yumduğuna dair suçlamaların da soruşturulacağını belirten Dino, “Yasal görevlerimizi yerine getirirken taviz veremeyiz ve vermeyeceğiz. Bu tür olayların tekerrür etmemesi için görevlerimizi yerine getirmemiz esastır” dedi.
Lula’nın başkentte güvenliğin kontrolünü federal hükümetin üstlenmesini emrettiği kararname, dün gece Kongre’nin alt kanadı Meclis’te onaylanmasının ardından Senato’ya sunuldu.
Brasilia’daki isyan, Bolsonaro’nun seçim yenilgisini kabul etmeyi reddeden aşırı sağ unsurların demokrasiye yönelik oluşturduğu tehdidi yeniden gündeme getirdi. Bolsonaro’nun 30 Ekim’de devlet başkanlığı seçiminin ikinci turunu az farkla kaybetmesinden beri askeri kışlaların önünde kamp kuran taraftarları, orduyu, Lula’yı devre dışı bırakıp Bolsonaro’nun iktidarda kalmasını sağlayacak şekilde müdahaleye çağırdı. Askeri darbe gerçekleşmeyince Brezilya bayraklarına bürünerek kendileri ayaklandı. Polis tarafından etkisiz hale getirilmeleri ise saatler aldı.
Sao Paulo’daki gösteriye katılan kuzeydoğu Pernambuco eyaletinden 59 yaşındaki polis memuru Marcelo Menezes, “Olan bitenler kabul edilemez. Bu terörizmdir” diyerek ekledi: “Demokrasiyi savunmak için buradayım, halkı savunmak için buradayım.”
Lula, 1 Ocak’taki göreve başlama konuşmasında, Bolsonaro yönetiminin halka görevlerini nasıl yerine getirmediğini ayrıntılarıyla aktarırken de kalabalıktan “Af yok” haykırışları yükselmişti.
Eski bir yüzbaşı olan, diktatörlük dönemine özlemini dile getiren, işkencecileri kahraman olarak öven ve komünistleri idam etmekte daha da ileri gidilmemiş olmasına hayıflanan, 1964 darbesinin yıldönümünde tören düzenleten Bolsonaro, Amazon yağmur ormanlarının yakılmasını teşvik etmesi ve Kovid pandemisini inkar etmesi gibi politikalarıyla dünya çapında tepki toplamıştı.