Çad’ı 1990’dan bu yana yöneten Cumhurbaşkanı İdris Deby Itno, cumhurbaşkanlığı seçiminin düzenlendiği 11 Nisan günü Çad’ın kuzeyinde Libya sınırındaki Tibesti bölgesinden başkent Encemine’ye doğru saldırı başlatan Çad’da Değişim ve Uyum Cephesi’ne (FACT) bağlı isyancılara karşı başlatılan operasyonda 19 Nisan’da cephe hattında vurularak hayatını kaybetti.
- Çad Cumhurbaşkanı İdris Deby Itno cephe hattında çıkan çatışmada yaralanarak hayatını kaybetti
Çatışmalarda 300 ayrılıkçının etkisiz hale getirildiğini, 150’sinin yakalandığını belirten Çad ordusu, 5 askerin yaşamını yitirdiğini, 36’sının ise yaralandığını duyurdu.
Ordu, askerlere moral amaçlı cephe hattına giden Cumhurbaşkanı İdris Deby Itno’nun, “vatanı müdafaa ederken” ayrılıkçıların saldırısında 19 nisan pazartesi günü başından vurularak ağır yaralandığını ve yolda hayatını kaybettiğini açıkladı.
Itno’nun ölümünün ardından 20 Nisan sabahı, Genelkurmay Başkanı, Savunma ve İçişleri Bakanları ile eski cumhurbaşkanının oğlu Korgeneral Muhammed İdris Deby’nin de arasında olduğu generaller, devlet televizyonunda Askeri Geçiş Konseyi’nin kurulduğunu açıkladı.
Itno’nun 37 yaşındaki oğlu, Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı Komutanı Korgeneral Muhammed İdris Deby başkanlığındaki Askeri Geçiş Konseyi ülkenin yönetimini devraldı.
Görev süresinin 18 ay olduğunu açıklayan Konsey, parlamento ve hükümeti feshetti, geçiş hükümeti kurulacağını duyurdu.
Ülkede 14 günlük yas ilan edilirken Itno için ulusal cenaze töreni düzenleneceği bildirildi.
Itno’nun ölümüne tepkiler
Afrika Birliği, Avrupa Birliği, ABD, Fransa ve Türkiye’nin yanı sıra çok sayıda ülke taziye mesajları yayımladı.
ABD, Çad’da anayasaya uygun bir geçiş temennisinde bulunurken, Fransa, “Cesur dost” olarak tanımladıkları “İdris Deby Itno’nun ülkesinin güvenliği ve istikrarı için 30 yıl boyunca yılmadan mücadele ettiğini”, “Fransa’nın Sahel’deki terör mücadelesi konusunda önemli bir müttefik kaybettiği” yönünde ifadeler kullandı.
Afrika Birliği Komisyonu Başkanı Musa Faki Muhammed, Itno’nun Birliğin özellikle Sahil bölgesinde barış ve güvenliği sağlama çabalarının destekçisi olduğunu ifade ederek, “zamansız” ölümünden derin üzüntü duyduğunu belirtti.
İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT), Çad Cumhurbaşkanı İdris Deby Itno’nun cephe hattındaki çatışmada hayatını kaybetmesinin ardından ülkedeki tüm siyasi aktörlere sükunet ve diyalog ve barışçıl yöntemlere güvenmeleri çağrısı yaptı.
İİT ayrıca, Çad’ın toprak bütünlüğü, güvenlik ve istikrarının korunması gerektiğine vurgu yaptı.
Kamerun, Güney Afrika, Nijerya, Mali, Sudan ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Itno’nun vefatı dolayısıyla taziye mesajları yayımlarken, bunun Sahil bölgesinde terör örgütü Boko Haram’a karşı yürütülen mücadele için büyük bir kayıp anlamına geldiğine dikkat çekildi.
Muhalefet ne tepki verdi?
Çad cumhurbaşkanı Itno’yu öldüren Çad’da Değişim ve Uyum Cephesi başta olmak üzere muhalefet AGK ve başına Itno’nun oğlunun getirilmesine şiddetli itiraz etti.
FACT Sözcüsü Kingabe Ogouzeimi de Tapol yazılı açıklamasında, Çad’ın “babadan oğula bir monarşi” olmadığını belirterek kurulan AGK’yi kabul etmediklerini ifade etti.
Çad’daki çatışmaları başlatan FACT, Cumhurbaşkanı İdris Deby Itno’nun hafta sonu silahlı gruplarla girilen çatışmada hayatını kaybetmesinin ardından kurulan AGK’yi kabul etmediklerini ve başkent Encemine’ye yürüyeceklerini duyurdu.
FACT Sözcüsü, Çad’ın “babadan oğula bir monarşi” olmadığını belirterek kurulan AGK’yi kabul etmediklerini ifade etti.
Ogouzeimi de Tapol, “Nefret ve bölünme çanlarını değil, barış ve yeni değişim çanlarını çalmak için” Encemine’ye yürüyeceklerini belirtti.
Muhalif Özgürlük ve Kalkınma Partisi de AGK’nin başına Itno’nun oğlunun atanmasını kınayarak sivil geçiş sürecinin derhal başlatılması çağrısında bulundu.
FACT nerede ve niçin kuruldu?
Kendini siyasi ve askeri bir grup olarak tanımlayan Çad’da Değişim ve Uyum Cephesi, Muhammed Mehdi Ali tarafından Nisan 2016’da Çad’ın kuzeyinde kuruldu.
Eski Cumhurbaşkanı Hüseyin Habri’nin de mensubu olduğu Gorani kabilesinden oluşan ayrılıkçı grup, eylemlerine, Libya’nın güneyinde Hafter güçlerine ve DEAŞ’e karşı savaşan Misrata güçlerine destek vererek başladı.
Hareket, Çad Cumhurbaşkanı Itno’nun görev süresinin uzatılmasına karşı çıkıyordu.
FACT ilk olarak, cumhurbaşkanlığı seçiminin düzenlendiği 11 Nisan günü Çad’ın kuzeyinde Libya sınırındaki Tibesti bölgesinden başkent Encemine’ye doğru saldırı başlattı.
Cephe hattında öldürülen Cumhurbaşkanı Itno kimdir?
Cephe hattında ayrılıkçılarca öldürülen Çad Cumhurbaşkanı Itno, Fransız gizli servisinin de desteğiyle Çad Cumhurbaşkanı Hüseyin Habri’yi devirerek 1990’da iktidara geldi. Fransa’da pilotluk eğitimi aldı.
Altı yıl sonra Çad ilk kez çok partili sisteme geçti ve yapılan seçimleri İdris Deby Itno kazandı. Itno, 2001, 2006, 2011 ve 2016’da yeniden seçildi. 30 Ocak 2016’da Afrika Birliği Başkanlığını Robert Mugabe’den devraldı.
Çad Cumhurbaşkanı, partisi Ulusal Kurtuluş Hareketi ile iktidara geldiği 1990’dan bu yana ülkeyi yönetiyordu.
Itno, AB ve ABD tarafından Boko Haram terör örgütüne karşı mücadele müttefik olarak nitelendiriliyordu.
Anayasa değişikliğiyle 2033’e kadar seçilmesinin önünü açtı
Cumhurbaşkanı Itno, 2018’de Anayasa değişikliğiyle, bu yıl görev süresinin dolmasının ardından, her biri 6’şar yıl olmak üzere 2 dönem daha seçilebilmesinin yolunu açmıştı.
Muhalefet, Çad’ı 30 yılı aşkın süredir yöneten Itno’yu ülkede monarşi kurmaya çalışmakla suçlarken, Itno ise insanların kendisine duyduğu güven nedeniyle yeniden aday olduğunu ifade etmişti.
68 yaşındaki Itno, 11 Nisan’da yapılan cumhurbaşkanı seçimlerini yüzde 79,32 oyla kazanarak, 6. kez seçilmişti.
Çad’ın siyasi görünümü ve Fransa’nın rolü
Afrika’nın petrol kaynakları bakımından oldukça stratejik bir bölgesinde bulunan ve 1910 yılında Fransız sömürge idaresi altına giren Çad, 11 Ağustos 1960 tarihinde bağımsızlığını kazandı.
1 Aralık 1990’da Eski Genelkurmay Başkanlarından İdris Deby Itno, askeri darbeyle Hüseyin Habri iktidarına son verip, devlet başkanlığı görevini üstlendi.
2005 yılında Cumhurbaşkanı Itno’nun üçüncü kez Cumhurbaşkanlığına seçilmek amacıyla Anayasayı değiştirme girişiminin ardından, isyancılar ve hükümet güçleri arasında silahlı çatışmalar çıktı ve 2008 Şubat ayında, çatışmalar başkent Encemine’ye kadar uzandı.
2008 yılından itibaren yakalanan istikrar ve kalkınmayla beraber Çad, bölgesel barış ve istikrarın tesisinde aktif rol aldı. Başkent Encemine’deki Fransa’nın askeri üssü, Sahil bölgesindeki Fransız askeri varlığını tek çatı altında toplayan “Barkhane” askeri harekatının merkezi komutası başkent Encemine’de kuruldu. Çad, bölge istikrarı için kurulan G5 Sahil Ortak Gücü’ne de üye oldu.
Afrika’daki en büyük askeri üssünü Çad’da kuran Fransa’nın ülkedeki son gelişmelere tepkisi merak ediliyor. Afrika’daki ekonomik, politik ve askeri çıkarlarına büyük önem veren Fransa için gerek konumu gerekse zengin yer altı kaynakları bakımından Çad oldukça önem arz ediyor.
Stratejik kaynaklara ve hammaddeye erişimi için Afrika’dan vazgeçemeyen Fransa’nın Çad’ın da aralarında olduğu bölge ülkelerine açık ya da örtülü askeri ve siyasi destek sağladığı biliniyor.
Fransa, 1960 yılında bağımsızlığını ilan eden eski sömürgesiyle bugün hala siyasi, ekonomik ve askeri alanlarda iş birliğini sürdürüyor.