Anayasa referandumları, genel ve cumhurbaşkanı seçiminin yapıldığı Kırgızistan’da bu yıl “seçim yılı” olurken İsrail’de yapılan seçimle 12 yılın ardından Binyamin Netanyahu dönemi sona erdi.
İran’da cumhurbaşkanı seçimlerinde muhafazakar aday İbrahim Reisi 8. Cumhurbaşkanı seçilirken Rusya’da Duma için yapılan seçimlerde Devlet Başkanı Vladimir Putin’in partisi Birleşik Rusya, anayasayı değiştirecek çoğunluğu elde etti.
Almanya’daki genel seçimlerde Sosyal Demokrat Parti (SPD) birinci olurken 16 yıllık Angela Merkel dönemi geride kaldı. Tarihinde ilk kez parlamento seçimlerine giden Katar’da da halk, 45 sandalyeli mecliste milletvekillerinin 30’unu kendi seçti.
2021’de öne çıkan genel seçim, devlet başkanı seçimi ve referandumlar şöyle sıralandı:
OCAK-ŞUBAT
– Kazakistan’da 10 Ocak’ta yapılan milletvekili seçiminde 5 siyasi parti arasından iktidardaki Nur Otan Partisi oyların yüzde 71,9’unu alarak birinci oldu. Kazakistan’da 1995’ten bu yana ilk defa erken değil, Anayasa’da belirtilen zamanda seçim yapılmış oldu.
– Kırgızistan’da aynı tarihte yapılan cumhurbaşkanı erken seçimlerinde ise eski Başbakan Sadır Caparov, yüzde 79,20 oyla cumhurbaşkanı seçildi. Ülkede 10 Ocak’ta yapılan Anayasa referandumuyla devlet başkanlığı yönetim sistemine geçilmesi yüzde 79,18 oy oranıyla kabul edilirken yeni yönetim şeklini öngören Anayasa değişikliği için 11 Nisan’da yapılan referandumda Kırgız halkı “Cumhurbaşkanlığı sistemi”ne geçilmesine destek verdi. Öte yandan 28 Kasım’daki genel seçimde ise 6 parti barajı aşarak 90 sandalyeli meclise girmeye hak kazandı.
– Portekiz’de 24 Ocak’ta 10’uncusu yapılan cumhurbaşkanı seçimini, 2016’dan bu yana görevde olan Cumhurbaşkanı Marcelo Rebelo de Sousa kazandı. Ülkede iki yıldır azınlık hükümetiyle iktidarda olan Sosyalist Partinin (PS) sunduğu ve reddedilen 2022 bütçesinin ardından başlayan hükümet krizi sonucu ise 30 Ocak 2022’de erken genel seçime gidilecek.
– Kosova’da 14 Şubat’ta yapılan erken genel seçimlerde en fazla oyu yüzde 49,95 ile Kendin Karar Al Hareketi (VV) aldı. Mecliste yapılan oylamada, Vyosa Osmani ülkenin yeni cumhurbaşkanı seçildi.
MART
– Hollanda’da 17 Mart’ta yapılan genel seçimleri 35 milletvekili çıkaran geçici hükümetin başbakanı Mark Rutte liderliğindeki Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi (VVD) kazandı. Sigrid Kaag liderliğindeki koalisyon ortaklarından Demokratlar 66 (D66) da ikinci oldu.
– İsrail’de 23 Mart’ta yapılan erken seçimde, Başbakan Netanyahu liderliğindeki Likud Partisi seçimi önde tamamladı. Ülkede uzun süren koalisyon çabalarının ardından Gelecek Var ve Yamina partilerinin öncülüğünde kurulan koalisyon hükümeti güvenoyu aldı. Netanyahu, 12 yıldır sürdürdüğü görevini 14 Haziran’da halefi Naftali Bennett’e devretti.
NİSAN
– Doğu Afrika ülkesi Cibuti’de 9 Nisan’daki cumhurbaşkanı seçimini mevcut Cumhurbaşkanı ve iktidardaki İlerleme için Halk Hareketi (RPP) lideri İsmail Ömer Ciyle kazandı.
– Güney Amerika ülkesi Ekvador’da, 11 Nisan’da yapılan devlet başkanı seçimini 2. turda sağcı aday Guillermo Lasso kazandı. Fırsat Yaratan Siyasi Hareket (CREO) adayı Lasso, oyların yüzde 52,52’sini alarak Ekvador’un yeni devlet başkanı seçildi.
– Arnavutluk’ta 25 Nisan’da yapılan genel seçimlerde, Başbakan Edi Rama’nın genel başkanlığını yaptığı Sosyalist Parti seçimi önde tamamladı. Sosyalist Parti, 140 sandalyeli mecliste 74 sandalye elde ederek üçüncü dönemde iktidarda kalma hakkı kazandı.
MAYIS
– İngiltere’de 6 Mayıs’ta yerel seçimler yapılırken aynı gün İskoçya’da da parlamento seçimleri düzenlendi. İskoçya’daki seçimi ikinci bir bağımsızlık referandumu sözü veren İskoç Ulusal Partisi (SNP) kazandı.
– Peru’da devlet başkanı seçiminin ikinci turunda Özgür Peru Partisi adayı Pedro Castillo galip geldi. Muhalif partiler, Kongre’den “kalıcı ahlaki yetersizlik” ve “seçim kampanyası sürecinde verilen paraları yasa dışı şekilde kullanma” suçlamasıyla Castillo’nun görevden alınması talebinde bulundu ancak Kongre bu talebi kabul etmedi.
– Suriye’de Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) kararlarını hiçe sayan rejimin göstermelik adaylarla 26 Mayıs’ta düzenlenen sözde devlet başkanı seçimini Beşşar Esed’in kazandığı ilan edildi. Halkın yarısından fazlasının katılamadığı göstermelik devlet başkanı seçiminin sonuçları, uluslararası toplum ve muhalifler tarafından tepki gösterilerek meşru görülmedi.
HAZİRAN
– Cezayir’de 12 Haziran’da yapılan genel seçimlerin galibi, 105 sandalye ile Ulusal Kurtuluş Cephesi (UKC) oldu, Eymen bin Abdurrahman liderliğinde yeni hükümet kuruldu. Öte yandan 27 Kasım’da yapılan erken yerel seçimlerde de kesin olmayan ilk sonuçlara göre UKC sandıktan birinci çıktı.
– İran’da 18 Haziran’da yapılan 13. cumhurbaşkanı seçimlerinde muhafazakar aday İbrahim Reisi, oyların yüzde 62’sini alarak 8. Cumhurbaşkanı oldu.
– Ermenistan’da 20 Haziran’da yapılan erken parlamento seçimlerinde başbakanlık görevini geçici sürdüren Nikol Paşinyan’ın “Sivil Sözleşme Partisi” oyların yüzde 53,91’ini alarak birinci oldu. Seçimde, eski Cumhurbaşkanı Robert Koçaryan’ın “Ermenistan İttifakı” yüzde 21,09 ve eski Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’ın desteklediği “Onurum Var İttifakı” yüzde 5,22 oyla parlamentoya girdi.
TEMMUZ-AĞUSTOS
– Moldova’da 11 Temmuz’da yapılan erken parlamento seçimini Cumhurbaşkanı Maya Sandu’nun Eylem ve Dayanışma Partisi (PAS) kazandı.
– Zambiya’da sandık sonuçlarının şiddet olaylarına yol açacağı endişesi altında 12 Ağustos’ta düzenlenen genel ve yerel seçimde, 59 yaşındaki eski iş insanı Hakainde Hichilema yeni devlet başkanı oldu.
EYLÜL
– Fas’ta 8 Eylül’de yapılan genel geçimlerin galibi, 102 sandalye ile koalisyon ortağı Milli Bağımsızlar Birliği (RNI) oldu. Görevi sona eren hükümet koalisyonunun lideri Adalet ve Kalkınma Partisi (PDJ) beklenmedik bir şekilde mecliste sahip olduğu sandalyelerinin yüzde 90’ından fazlasını kaybetti.
– Norveç’te 13 Eylül’de yapılan parlamento seçimlerini İşçi Partisi lideri Jonas Gahr Stoere önderliğindeki sol blok kazandı. Sol blok, 8 yıldır iktidarda olan Başbakan Erna Solberg başkanlığındaki merkez sağ koalisyonunu yenilgiye uğrattı.
– Rusya’da 17-19 Eylül’de parlamentonun alt kanadı Duma için yapılan milletvekili seçimlerinden Devlet Başkanı Putin’in partisi Birleşik Rusya, yüzde 49,85 oyla birinci çıktı. Birleşik Rusya, 324 milletvekili çıkararak anayasayı değiştirecek çoğunluğa sahip oldu.
– Kanada’da yapılan erken genel seçimlerde ise Başbakan Justin Trudeau liderliğindeki Liberal Parti birinci oldu. Parlamentosunda 156 sandalye kazanan Liberal Parti, tek başına iktidar olmak için gereken 170 milletvekilliğini kazanamadığı için azınlık hükümeti kurmak için başka bir partinin desteğine ihtiyaç duyacak.
– Almanya’da 26 Eylül’de yapılan genel seçimlerde SDP oyların yüzde 25,7’sini alarak 2002’den sonra ilk kez sandıktan birinci parti çıktı. Yapılan koalisyon müzakereleri sonucunda SPD, Yeşiller ve FDP koalisyon protokolünde anlaştı. Ülkede 16 yıllık Merkel dönemi, Olaf Scholz’un yeni başbakan seçilmesiyle sona erdi.
EKİM
– 2 Ekim’de ilk kez Şura Konseyi (parlamento) seçimlerine giden Körfez ülkesi Katar’da, 26’sı kadın olmak üzere 234 aday, 45 sandalyeli meclis için yarıştı. Şura Meclisi üyeleri, ülkenin seçilmiş ilk parlamentosunun başkanı olarak, 45 üyenin 37’sinin oyunu alan Hasan bin Abdullah el-Ganim’i seçti. Milletvekillerinin 30’unu Katar halkı seçerken 15 üyeyi Emir atadı.
– Çekya’da ekimde yapılan genel seçimleri Sivil Demokrat Parti (ODS), TOP 09 ve Hristiyan Demokratlar Birliğinin (KDU-CSL) oluşturduğu Spolu (Birlikte) ittifakı kazandı.
– Japonya’da 49. dönem Temsilciler Meclisini (Şuugiin) belirlemek için yapılan seçimlerde, iktidar ve ana muhalefet değişmedi. Seçimi kazanan Liberal Demokrat Parti (LDP) Genel Başkanı Kişida Fumio ise yeniden başbakan seçildi.
– 10 Ekim’de Irak’ta yapılan erken genel seçimde Mukteda es-Sadr liderliğindeki Sadr Grubu 73, Eski Meclis Başkanı Muhammed Halbusi’nin Takaddum Partisi 37, eski başbakanlardan Nuri el-Maliki liderliğindeki Kanun Devleti Koalisyonu 33 ve Mesut Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) 31 sandalye elde etti. Seçimin ilk sonuçları açıklandığında Sadr dışındaki Şii partiler sonuçlara itiraz ederek farklı illerde bazı sandıklardaki oyların yeniden elle sayımını talep etmişti. Şii Fetih Koalisyonu’nun seçim sonuçlarının iptali için açtığı dava, yarın görülecek.
– Özbekistan’da 24 Ekim’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimini oyların yüzde 80,12’sini alarak Liberal Demokrat Parti’den yeniden aday gösterilen Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev kazandı.
KASIM
– Orta Amerika ülkesi Nikaragua’da 7 Kasım’da yapılan devlet başkanlığı seçimini, ülkeyi 14 yıldan bu yana kesintisiz yöneten Devlet Başkanı Daniel Ortega kazandı. ABD yönetimi, Nikaragua’da yapılan seçimleri “hileli” ve “demokrasiye aykırı” olarak nitelendirdi. Amerikan Devletleri Örgütü (OAS), İspanya ve Avrupa Birliğinden (AB) yapılan açıklamalarda da seçimin güvenilir olmadığı savunuldu. “Nikaragua’nın demokrasisine zarar verdikleri” gerekçesiyle Ortega’nın ABD’ye girişi yasaklandı.
– Arjantin’de 14 Kasım’da gerçekleştirilen parlamento seçimlerinde, eski Devlet Başkanı Mauricio Macri’nin liderliğini yaptığı muhalif Değişim için Birlikte (Juntos) ittifakının senatör adayları oyların yüzde 46,88’ini milletvekili adayları yüzde 42,13’ünü aldı. Peronizmin temsilcisi Herkesin Cephesi (Todos) ittifakı ise demokrasinin yeniden inşa edildiği 1983’ten bu yana Senatoda üstünlüğü kaybetmiş oldu.
– Venezuela’da 21 Kasım’da yapılan bölgesel ve yerel seçimlerin kazananı, ülkedeki 23 eyaletten 20’sinden zaferle ayrılan Devlet Başkanı Nicolas Maduro’nun partisi oldu. Büyük Vatansever Kutup (Gran Polo Patriotico) ittifakı olarak seçimlere giren iktidar Venezuela Birleşik Sosyalist Partisi (PSUV), ayrıca kesinleşen 335 belediye başkanlığının 205’ini kazandı.
– Şili’de ise seçmenler, ülkeyi 2022-2026 döneminde yönetecek devlet başkanını belirlemek için sandığa gitti ancak hiçbir aday yüzde 50 barajına ulaşamadı. 19 Aralık’ta ikinci kez yapılan devlet başkanlığı seçimlerinde, 35 yaşındaki sol görüşlü Gabriel Boric ülkenin yeni ve aynı zamanda “en genç devlet başkanı” oldu.
– Bulgaristan’daki cumhurbaşkanı ve erken parlamento seçiminin ikinci turunda Cumhurbaşkanı Rumen Radev galip geldi. Ülkede, parlamentoda temsil bulan 4 siyasi parti arasında koalisyon hükümetinin kurulması için mutabakat imzalandı.
– Başkanlık ve parlamento seçimlerinin 24 Aralık’ta yapılmasına karar verilen Libya’da da Libya Başkanlık Konseyi iki seçimin de eş zamanlı yapılması konusunda kararlı. Türkiye, seçime hazırlanan Libya’yı her koşulda desteklemeye devam ediyor.