Ermenilerin 104 yıl önce gerçekleştirdiği katliam, “Azerbaycan tarihinin en ağır ve feci katliamlarından” biri olarak kabul ediliyor.
Rusya İmparatorluğu’nun son dönemlerinde Azerbaycan’ın çeşitli bölgelerine yerleştirilmiş Ermeniler, otorite boşluğundan da faydalanarak çevre köy ve kasabalardaki Azerbaycanlıları katlederek topraklarını ele geçirmeye başladı.
Ermeniler, 1905’ten itibaren örgütlenip silahlandı ve başta Bakü olmak üzere tüm bölgelerde karışıklıklar çıkararak Azerbaycanlıları yıldırma politikası yürüttü.
Rusya’da 1917’deki Ekim devriminin ardından Bolşevikler, Bakü’de de yönetimi ele geçirdi. Bolşeviklerin Ermeni lideri Stepan Şaumyan’ın desteğini alan Ermeni ve Bolşevik çeteleri, Azerbaycanlılara karşı saldırıları artırdı.
1918’de 30 Mart ile 3 Nisan arasında Bakü, Şamahı, Guba, Haçmaz, Lenkeran, Hacıgabul, Salyan, Zengezur, Karabağ, Nahçıvan ve diğer bölgelerde Ermeni ve Bolşevik çeteler, 50 bin Azerbaycanlıyı katletti.
Katliam, Osmanlı Devleti’nin Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın talimatıyla kurulan Kafkas İslam Ordusu’nun Azerbaycan’a yardıma gelmesi ve ülkeyi çetelerden temizlemesiyle son buldu.
Azerbaycan’da 1918’de Ermenilerce uygulanan mezalim ve katliam, “soykırım” olarak kabul ediliyor ve dünyaya anlatılması için çeşitli çalışmalar yürütülüyor.
Merhum Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, 1998’de imzaladığı kararnameyle 31 Mart’ın “Azerbaycanlıların Soykırım Günü” olarak anılmasına karar vermişti.
“En az 50 bin insan Ermenilerce katledildi”
Dönemi araştıran Azerbaycanlı tarihçi, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Doğu Bilimleri Enstitüsü çalışanı Prof. Dr. Solmaz Rüstemova Tohidi, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Ermeni ve Bolşevik çetelerin, Azerbaycanlı milli ve siyasi güçleri bağımsızlık veya muhtariyet fikrinden vazgeçirmek, Azerbaycanlıların sayısını bölgede en aza indirmek için planlı bir soykırım gerçekleştirdiğini bildirdi.
Tohidi, 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan bağımsızlığını ilan edince hükümetin mart olaylarını araştırmak için Azerbaycanlıların yanı sıra Rus, Alman ve Polonyalı üyelerden oluşan komisyon oluşturduğunu belirtti.
Komisyonun bir yıl boyunca bölgede çalıştığını ve 36 ciltten oluşan rapor hazırladığını bildiren Tohidi, “Bu rapor, tamamen hukuki açıdan hazırlanmış bir rapordur. Rapora göre, Bakü’de 11 bin, Şamahı şehrinde yaklaşık 10 bin, Şamahı’nın köylerinde 10 bin 345 kişi katledildi. Bunların hepsinin isim listesi mevcut. Guba’da da 4 bin kişi katledildi. Karabağ ve Zengezur’da yaşanan katliamları da göz önünde bulundurursak o dönemde en az 50 bin insan Ermenilerce katledildi.” diye konuştu.
Tohidi, Ermenilerin Azerbaycanlılara yaptığı mezalimin aynı zamanda göç, sefalet, salgın hastalıklar ve açlığa neden olduğunu vurgulayarak “Açlıktan ölenlerin listesi var. On binlerce insan salgın hastalıklar nedeniyle yaşamını yitirdi. Ermenilerin dolaylı ya da doğrudan o dönemde ölümüne neden olduğu Azerbaycanlıların sayısı 300 bin civarında.” ifadesini kullandı.
O dönemde Azerbaycan topraklarının önemli kısmının işgal altında, halkın da adeta rehine olduğunu söyleyen Tohidi, “Tüm bunlara Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu, Bakü’yü ve diğer illeri Ermeni ve Bolşevik çetelerin işgalinden kurtararak son verdi.” dedi.