Suriye’de 61 yıllık Baas rejiminin devrilmesi, iç savaş boyunca işledikleri çeşitli suçlar ve insan hakları ihlalleriyle anılan Beşşar Esed, Mahir Esed ve Ali Memluk gibi isimleri gündeme getirdi.
Esed rejiminin ülkede Mart 2011’de başlayan iç savaşı bastırmak için oluşturduğu mekanizmalarda yer alan birçok isim, savaş suçlusu olarak kayıtlara geçti.
Öte yandan sivillere yönelik şiddet, insan hakları ihlalleri, savaş suçları ve terör örgütlerinin desteklenmesi gibi eylemlerle rejime destek verdiği için yaptırım uygulanan toplam kişi sayısı bilinmiyor.
Sezar Suriye Sivil Koruma Yasası
Adını Esed rejimi muhaliflerinin tutulduğu hapishanelerdeki işkenceleri belgeleyen Suriyeli fotoğrafçıdan alan ve Aralık 2019’da ABD Kongresinde kabul edilerek 17 Haziran 2020’de yürürlüğe giren Sezar Yasası, Suriye’deki sivillere yönelik savaş suçları ve insan hakları ihlalleri nedeniyle sorumlu kişi ve kurumlara yönelik mali baskıları artırmak amacıyla çıkarıldı.
Suriye’deki rejim güçlerini destekleyerek ülkedeki savaş suçları ve insan hakları ihlalleri ile ilişkilendirilen kişi ve kuruluşlara yönelik yaptırımlar getiren bu yasa, Esed’in yanı sıra devlet yetkilileri, güvenlik güçleri, iş insanları ve rejime yakın olup savaş suçları işlediği iddia edilen kişileri kapsıyor.
Sezar Yasası’na göre, Esed, savaş suçları ve insan hakları ihlalleri nedeniyle doğrudan yaptırım uygulanan ilk kişi olarak listeleniyor. Esed’in yanı sıra ailesi ve eşi de dahil 39 Suriyeli üst düzey yetkili ile kurum yaptırım listesinde yer alıyor.
General Züheyr Esed ve oğlu Kerem Esed’in yanı sıra Beşşar Esed’in oğlu Hafız Esed de bu listede bulunuyor.
Bunun dışında, Suriye’nin güvenlik ve askeri ağlarına dahil olan birçok üst düzey yetkili ve askeri lider de Sezar Yasası kapsamındaki yaptırımlardan etkilendi.
Esed’in kardeşi Tümgeneral Mahir Esed, Suriye’deki iç savaşa ve sivillere yönelik şiddete doğrudan katkı sağlaması nedeniyle bu yasa kapsamında yaptırım listesine alındı.
Suriye’de Ulusal Güvenlik Konseyi Başkanı ve Esed’e en yakın güvenlik danışmanlarından Ali Memluk, Esed’in kuzeni ve Suriye’nin en zengin işadamlarından Rami Mahluf, eski Suriye Hava Kuvvetleri İstihbaratı Başkanı Cemil Hasan, Suriye Cumhurbaşkanlığı Muhafızlarının eski komutanı Abdurrezzak Tılas ve Suriye’nin en zengin işadamlarından Farsi eş-Şehabi de yasa kapsamında yaptırım listesine alınan kişiler arasında yer alıyor.
Esed ailesine yaptırım
ABD Hazine Bakanlığı, uyuşturucu hap üretimi ve ihracatında rol oynadıkları gerekçesiyle aralarında Esed’in 2 kuzeninin de bulunduğu 6 kişiyi yaptırım listesine ekledi.
Listede, Esed’in kuzenlerinden Samer Kamal Esed ve Wassim Badi Esed’in yanı sıra Suriyeli iş insanı ve hem Esed’in kardeşi Mahir Esed’in yakın arkadaşı hem de ülkedeki uyuşturucu hap üretiminin kilit ismi olarak bilinen Suriyeli iş insanı Halid Kaddur da yer alıyor.
Esed’in kuzenlerinden Samir Kemal Esed’in 4. Tümen ve Lübnan’daki bazı ortaklarıyla koordinasyon içinde rejimin kontrolündeki Lazkiye’deki önemli uyuşturucu hap üretim tesislerini yönettiği bildirilirken diğer kuzeni Vesim Badi Esed’in de bölgesel uyuşturucu kaçakçılığı ağında önemli bir figür olduğu belirtiliyor.
Suriye’nin güneyinde uyuşturucu üretimi ve kaçakçılığında önemli rol oynayan, rejim karşıtı silahlı grupların eski komutanlarından İmad Abu Zureyk de yaptırım listesinde yer alan isimlerden.
Avrupa Birliği yaptırımları
Avrupa Birliği’nin (AB) Suriye’ye yönelik yaptırımları, ilk olarak Esed rejiminin sivil halka yönelik şiddet ve baskılarına karşı 2011’de uygulamaya konuldu.
AB’nin yaptırımları, Esed destekçilerinin yanı sıra rejimin finansmanına katkıda bulunan kişileri de içeriyor.
Suriye’ye yönelik yaptırımlar kapsamında kısıtlayıcı tedbir uygulanan 318 kişi bulunuyor. Yaptırım listesi ayrıca 86 kuruluşu da kapsıyor.
Listenin başında Beşşar Esed ve kardeşi Mahir Esed yer alıyor.
Memluk, Tuğgeneral Atıf Necib ve Tuğgeneral Hafız Muhammed Mahluf da listenin başını çekenler arasında.
AB, 25 Kasım 2024’te, Esed rejiminin 3 bakanını, “Suriye rejiminin sivil halka karşı sürdürdüğü şiddetli baskı ve insan hakları ihlallerindeki sorumlulukları” nedeniyle yaptırım listesine dahil etti.
Listeye eklenen 3 kişi, İç Ticaret ve Tüketicinin Korunması Bakanı Luay İmad Ed-Din El-Muncid, Petrol ve Maden Kaynakları Bakanı Firas Hasan Kaddur ve Devlet Bakanı Ahmed Muhammed Postacı.
AB yaptırımları, mal varlıklarının dondurulmasını, AB vatandaşları ve şirketlerinin listedekilerin fon sağlamasının yasaklanmasını ve listede yer alan kişilere seyahat yasağı getirilmesini içeriyor.
İngiltere yaptırım listesi
İngiltere de Baas rejiminde görev yapmış çok sayıda bakan ve üst düzey hükümet yetkilisini yaptırım listesine aldı.
Suriye’de Eski Turizm Bakanı Bishr Riyad Yazigi, Eski Sağlık Bakanı Saad Abdel-Salam el-Nayef ve Eski Savunma Bakanı Fehd Casim el-Freyc gibi çok sayıda eski bakan, “halka yönelik şiddetli baskılarla” ilişkilendirilirken,Temmuz 2008’den bu yana Esed’in Siyasi ve Medya Danışmanı olarak görev yapan Buseyna Şaban, Teknolojik Endüstriler Organizasyonu (OTI), Suriye Savunma Bakanlığına bağlı Teknolojik Endüstriler Örgütünün Genel Müdürü Bayan Bitar ve Eski Suriye Merkez Bankası Müdürü Duraid Durgham rejime destek sağlamaktan sorumlu tutuldu.
ABD’nin Sezar Yaptırımları ve AB’nin yaptırım listesinde yer alan Memluk göstericilere karşı şiddet olaylarına karışma suçuyla İngiltere’nin yaptırım listesine de alındı.
Diğer yandan, Ulusal Savunma Kuvvetleri Komutanı olarak görev yapan Bessam El-Hasan, sivil halka karşı şiddet olaylarına karışmakla ilişkilendirilirken Baas Partisi Genel Sekreter Yardımcısı Hilal Hilal, Baas Partisi milislerinin işe alınması ve örgütlenmesindeki rolü ile rejimi desteklemediği için yaptırım uygulananlar arasında bulunuyor.
Listede yer alan Esed ailesinden bazı isimler de rejimle ilişkili çeşitli suçlarla ilişkilendiriliyor.
Beşşar Esed’in eşi Esma Esed rejimin kilit isimleriyle yakından bağlantılı olduğu gerekçesiyle listeye alınırken Esed’in kız kardeşi Büşra Esed de Beşşar Esed ile yakın kişisel ve mali ilişkisi göz önüne alınarak Suriye rejimiyle ilgili suçlarla listeleniyor.
Kimyasal silah yaptırımları
Bazı üst düzey yetkililer, rejimin kitlesel katliamlarda kimyasal silah kullanımına ve yayılmasına katkı sağladıkları gerekçesiyle yaptırım listesinde bulunuyor.
Suriye rejiminin kimyasal silah geliştirme konusundaki başlıca kuruluşu Suriye Bilimsel Çalışma ve Araştırma Merkezi (SSRC), kimyasal silahların geliştirilmesi ve üretiminin yanı sıra bunları taşıyacak füze ve topların geliştirilmesinden de sorumlu tutuluyor. Ülkedeki pek çok tesiste faaliyet gösteren SSRC, kimyasal silah konusunda arananlar listesinde yer alıyor.
Albay Firas Ahmed ve Walid Zughaib gibi SSRC’nin Suriye’nin kimyasal silah programı için bilgisayar ve elektronik sistemler geliştirmek ve üretmekten sorumlu enstitülerinde üst düzeyde görev yapan isimler, kimyasal silahlarla ilgili malzemelerin transferi ve gizlenmesinde rol oynamakla suçlanıyor.