AA muhabiri, ilk insanlı uzay aracının Ay’a ulaşmasının yıl dönümünde uzay çalışmalarını derledi.
ABD, 1969’da Apollo 11’le ilk astronotlarını Ay’a gönderirken bu macerada Neil Armstrong, Ay’ın yüzeyine ayak basan ilk insan oldu. Misyon süresince astronotlar, Ay’da bulunan kayalardan ve tozlardan örnek topladı. 12 Temmuz 1969’da ABD Havacılık ve Uzay Ajansının (NASA) başlattığı Apollo programı kapsamında “Apollo 11” misyonuyla 12 kişi Ay yüzeyine indi. Apollo Ay programı, “Apollo 17” misyonuyla 1972’de son buldu.
Sovyetler Birliği de 1969’da Ay’a fırlattığı “Zond 7” ile Dünya’nın ve Ay’ın renkli ve pek çok farklı açıdan fotoğrafını çekmeyi hedefledi.
“Venera 7”, Sovyetler Birliği tarafından Ağustos 1970’te Venüs’e fırlatılan iki benzer uzay aracından birisiydi. Misyonun amacı Venüs’ün atmosferinden veri sağlamak, gezegenin yüzeyine iniş yapmak ve inişin ardından veri aktarımına devam etmekti. Venera 7, başka bir gezegene iniş yapılmasının ardından Dünya’ya veri akışı sağlayan ilk uzay aracı oldu.
Sovyetler Birliği’nin “Luna” programı kapsamında 12 Eylül 1970’te fırlatılarak Ay’a iniş yapan ilk robotik araştırma aracı “Luna 16” da Dünya’ya Ay’dan örnek getirdi. “Luna 17” ise 15 Kasım 1970’te Ay yörüngesine girip uyduya iniş yaptı. Bu misyonunla Ay’dan veri, görüntü ve örnek toplama amacıyla “Lunokhod 1” aracını yüzeye bırakmak amaçlandı.
Sovyetler Birliği, 1971’de başlatılan “Mars 2” ve devamındaki misyonlarla gezegenin yüzeyinin ve bulutların görüntüsünü yakalamayı, sıcaklığını ölçmeyi, topografyasını çalışmayı, yüzeyi, atmosferi ve manyetik alanlarını incelemeyi amaçladı.
Uzaydaki ilk istasyon
İlk uzay istasyonu, Sovyet “Salyut 1” istasyonunun 1971’de Dünya yörüngesine fırlatılmasıyla kuruldu. Bu girişimin ardından yörüngede bulunan NASA’nın “Skylab” uzay istasyonu, astronot ve bilim insanlarının Dünya üzerinde çalışması ve uzay uçuşlarının insan vücudunda da etkilerini araştırması için kullanıldı. İlk Amerikan uzay istasyonu Skylab, 3 kişilik mürettebata ev sahipliği yaptı ve 1981’de beklenmedik şekilde Avustralya’nın kırsal kesimlerine düştü.
NASA’nın “Pioneer” serisi, henüz uzay mühendisliğinin başlangıç evresinde Güneş Sistemi’ni keşfetmeye başladı. “Pioneer 10”, 2 Mart 1972’de fırlatıldı ve Jüpiter yakınından geçerek, bu gezegeni ziyaret eden ilk uzay aracı oldu. Venüs’e gönderilen “Pioneer Venus 1” ise 1978’de fırlatıldı.
ABD’nin “Mariner” serisi, 1962-1973 arasındaki dönemi kapsıyor. Bu çerçevede Merkür, Venüs ve Mars’a keşif araçları gönderildi. “Mariner 9”, Mars’ın yörüngesine ilk giren ve gezegendeki volkanları ve büyük kanyonları keşfeden araç oldu. O zamana dek bilim insanları, Mars’ın yüzeyinin Ay’a benzediğini düşünüyordu.
NASA’nın Ay’a sonraki 21 yıl boyunca son misyonu olan “Explorer 49” da 10 Haziran 1973’te fırlatıldı. Araç, Ay yörüngesine yerleştirildi. 1975’te misyonun tamamlandığını duyuran NASA, uzay aracıyla son etkileşimin Ağustos 1977’de yaşandığını açıkladı.
“Viking 1 ve 2”, NASA’nın yürüttüğü misyonla 1976’da Mars’ın yüzeyine ilk kez inen uzay araçları oldu. Keşif araçları, yıllarca yüzeyde çalışarak Mars çevresi hakkında veriler topladı ve yaşam bulgusu aradı. Birçok fotoğraf çeken araçlar, Mars yüzey çevresinin kimyasını inceleyerek “regolit” adlı Mars tozunda bulunan mikroorganizmaların test edilmesini sağladı.
NASA’nın “Voyager 1 ve 2” uzay araçları, Voyager 2’nin ek finansmanıyla, 1986’da Uranüs’ün ve 1989’da Neptün’ün yakınından geçmesine izin veren nadir bir gezegen hizalanmasından yararlanmak için 1977’de fırlatıldı. İkisi de Jüpiter, Satürn ve yıllar sonra yıldızlar arası uzay keşiflerine katıldı ve detaylı görüntülerini çekti. Voyager 1 ve 2, hala Dünya’ya bilgi sağlamaya devam ediyor.
ABD ve Sovyetler Birliği dışında ilk kez Japonya uzay aracı fırlattı
Japonya’nın uzay aracı “Sakigake (MS-T5)”, ABD ve Sovyetler Birliği dışında bir ülke tarafından fırlatılan ilk derin uzay aracı olması nedeniyle dikkati çekti. Misyonun temel amacıysa Halley kuyruklu yıldızının incelenmesiydi.
“Giotto”, Avrupa’nın ilk derin uzay misyonuydu ve 2 Temmuz 1985’te fırlatıldı. Uzay aracı, Halley kuyruklu yıldızının yakınından geçerek fotoğraflamayı ve incelemeyi amaçlıyordu.
NASA tarafından 4 Mayıs 1989’da Venüs yörüngesine fırlatılan “Magellan”, Venüs’ün tüm yüzeyinin görüntüsünü elde etmesi nedeniyle uzay ajansının en başarılı derin uzay misyonlarından biri olarak görülüyor.
NASA tarafından 18 Ekim 1989’da Jüpiter’in uydularından Europa’ya gönderilen “Galileo”, aynı zamanda Gaspra ve Ida asteroitlerini ziyaret ederek bunu başaran ilk uzay aracı oldu.
NASA misyonuyla 15 Ekim 1997’de Satürn yörüngesine gönderilen “Cassini”, gezegenin halkası ve uyduları üzerine çalıştı. Ocak 2005’te araştırma aracı “Huygens” Satürn’ün en büyük uydusu Titan’a iniş yaptı. Cassini’nin misyonu 15 Eylül 2017’de sona erdi.
Japonya’nın ilk gezegenler arası uzay aracı
Japonya, 3 Temmuz 1998’de Mars’a düzenlenen “Nozomi” misyonuyla ABD ile Sovyetler Birliği’nin ardından gezegenler arası uzay aracı kullanan üçüncü ülke oldu. Uzay aracı Nozomi, Mars görevini çeşitli nedenlerle tamamlayamamasının ardından, Güneş’in yörüngesinde misyonunu sürdürdü ve derin uzay çevresi hakkında önemli bilgiler elde etti.
NASA, 1999’da başlattığı “Stardust” misyonuyla da Wild-2 kuyruklu yıldızından “yıldızlararası toz” örneği alarak dünyaya getirmeyi başardı.
Ağustos 2001’de kozmik kökenleri daha iyi anlama amaçlı NASA, “Genesis” misyonunu başlattı ve Güneş Sistemi’nde veri toplanarak Dünya’ya getirilmesi hedeflendi.
Çin’in ilk Ay misyonu: Çang’ı
Çang’ı misyonu 2007’de başladı ve Çin’in Ay’a yürüttüğü ilk misyon serisi olması nedeniyle önem arz ediyor.
Hindistan tarafından Ekim 2008’de fırlatılan Chandrayaan-1 de ülkenin ilk derin uzay misyonu ve Ay’da su moleküllerinin keşfedilmesinde önemli rol oynadı.
Japonya tarafından Aralık 2014’te fırlatılan “Hayabusa” ile Ryugu asteroidinin incelenmesi ve örneklerin Dünya’ya analiz için getirilmesi amaçlandı. 8 yıl önce de Hayabusa 2 misyonu başladı.
NASA’nın 16 Ekim 2021’de başlatılan “Lucy” misyonu, rekor seviyede asteroit keşfetmeyi amaçlıyor. 26 Eylül 2022’de başlatılan “Çifte Asteroit Yeniden Yönlendirme Testi (DART)”, Dünya’ya çarpma riski bulunan asteroitlerin yörüngelerini itme yöntemiyle değiştirecek teknolojiyi içeriyor.
Güney Kore’nin ilk Ay misyonu: Danuri
Güney Kore’nin ilk Ay misyonu “Danuri” isimli “Ay Yörüngesi Keşif Aracı”da, 4 Ağustos 2022’de fırlatıldı.
“Lunar Ice Cube” misyonu da NASA tarafından 16 Kasım 2022’de başlatılarak Ay’daki su dağılımı ve organik uçucu maddeleri inceleme görevini yürütüyor.
NASA’nın 11 Aralık 2022’de başlattığı “Lunar Flashlight” da Ay’ın güney kutbu yakınında karanlıkta kalan bölgelerdeki buzu tespit etme amaçlı kullanılacak.
Jüpiter Buzlu Uydu Kaşifi (JUICE), Avrupa Uzay Ajansı (ESA) tarafından 14 Nisan 2023’te başlatılan ve Jüpiter’in Ganymede, Callisto ve Europa uydularına odaklanan bir misyon.
Uluslararası Uzay İstasyonu
Uluslararası Uzay İstasyonunun (UUİ) inşası 1998’de başladı ve daimi mürettebatlar için ayrı bir kısım 2000’de kuruldu. UUİ, bilim ve uzun süreli misyonlarda insan sağlığının incelenmesi konusunda bir test alanı sağlıyor. Genellikle görevlendirilen astronot ve bilim insanları, istasyonda 6 ay kalıyor ancak az sayıda NASA astronotunun 1 yıl kaldığı da görülüyor.
UUİ, Kasım 2000’de “Expedition 1″in istasyona varışıyla birlikte işlevselliğini korumaya devam ediyor. İstasyon bugüne kadar astronotlar, kozmonotlar ve 17 ülkeden uzay turistleri tarafından ziyaret edildi.
NASA, uluslararası ortaklarla Artemis programıyla 2020’lerde Ay’a insanları geri döndürmeyi amaçlıyor. Mürettebatsız “Artemis 1”, Ay çevresinde 2021’de başarıyla dolaştı. “Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO)”, NASA tarafından 2009’da Ay’ı yüksek çözünürlükle haritalandırmak için fırlatıldı. LRO, şu anda NASA’nın Artemis programı için keşif görevi görüyor ve Ay’ın güney kutbuna yapılan iniş misyonlarına görüntü sağlıyor.
Uzay Teleskopları
NASA tarafından 2009’da uzaya fırlatılan Kepler Uzay Teleskobu gibi araçlar, Güneş Sistemi dışındaki diğer yıldızların yörüngesindeki gezegenleri keşfetti.
“Ötegezegen” keşifleri dönemi, 1995’te başladı ve şu anda gelişmiş teknoloji sayesinde uzaydaki araçlar, bu ötegezegenlerden bazılarının atmosferini inceleyip tanımlayabiliyor.
NASA ve ESA ortaklığında 1990’da evreni keşfetmek amacıyla fırlatılan Hubble Uzay Teleskobu’nun aynasının zarar görmesiyle 1993’te tamir misyonuyla ilk uzay aracı gönderildi. 2009’a kadar 4 bakım misyonu düzenlendi. Hubble, hala aktif ve evrenin hızlanmasını doğrulamasının yanı sıra birçok keşfin de kaynağı.
James Webb Uzay Teleskobu (JWST) da 2021’de daha önce oluşmuş galaksileri ve evrenin tarihini keşfetmek için fırlatıldı. JWST’nin kayda değer keşifleri arasında pek çok yıldız, ötegezegen ve genç galaksiler yer alıyor.
Mars inceleme programları
“Mars Rover” programı kapsamında NASA’nın bazı uzay araçları Mars’ın yüzeyinde eskiden su olduğuna dair kanıtlar buldu. Bu da devam eden programları tetikleyen bir neden. NASA’nın ilk Mars Rover’ı (gezgincisi) “Sojourner”, 1996’da uzay aracı “Pathfinder”ın gezegene inişiyle yüzeye ulaştı.
Sonrasında NASA’nın “Mars Exploration Rovers” misyonu kapsamında “Spirit” ve “Opportunity” olarak bilinen araçlar, 2004’te Mars’ın yüzeyine vardı ve yıllarca gezegeni keşfetti.
Bir araba boyutundaki “Curiosity” adlı araç 2012’de, en gelişmiş araç “Perseverance” 2021’de Mars’ta görevlerine başladı. Her iki araç da hala aktif.