NATO, kuruluşunun 73. yılında “Soğuk Savaş’tan bu yana Avrupa’nın karşılaştığı en büyük tehdit”, “İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra gördüğü en büyük yıkım” olarak nitelendirilen Rusya-Ukrayna savaşının etkisiyle kıtanın güvenliğinde daha kritik rol oynuyor.
İkinci Dünya Savaşı sonrasında Batı Avrupa’nın güvenliğinin yeniden yapılandırılması amacıyla NATO, Kuzey Atlantik Örgütü Antlaşması ile siyasi ve askeri bir birlik olarak kuruldu.
Ana misyonu müttefiklerin güvenliğini korumak ve savunmak olan NATO, Atlantik’in iki yakasından üyelerini demokrasi ve hukukun üstünlüğü gibi ortak değerler çevresinde de bir araya getiriyor.
Bu ortaklığın en önemli boyutu, Kuzey Atlantik Antlaşması’nın ortak savunma taahhüdü sağlayan 5. maddesiyle ortaya çıkıyor. Bu madde, NATO’nun bir saldırı veya saldırı tehdidine karşı üyelerini savunmasını ve bir üyesine yapılan saldırıyı tüm üyelerine yapılmış varsayarak harekete geçmesini öngörüyor.
Genişlemeleri
Açık kapı politikası yürüten ve gerekli kriterleri yerine getiren tüm “Avrupa” ülkelerine üyelik imkanı sunan NATO, kurulduğu 1949’da 12 üyeli iken, 73 yılda 30 üyeli bir ittifak haline dönüştü.
Türkiye; ABD, Belçika, İngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, İtalya, İzlanda, Kanada, Lüksemburg, Norveç ve Portekiz’in imzalarıyla kurulan NATO’ya 1952’de Yunanistan ile katıldı.
Almanya 1955’te, İspanya 1982’de NATO’ya katılırken, 1999’daki genişlemede Çekya, Macaristan ve Polonya üye oldu.
2004’teki genişlemede Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya dahil olurken; 2009’da Arnavutluk ve Hırvatistan, 2017’de Karadağ, 2020’de Kuzey Makedonya ittifaka katıldı.
İşleyişi
NATO’nun ana karargahı, Belçika’nın başkenti Brüksel’de bulunuyor. Burada İttifak’ın kararları, 29 üye tarafından “oy birliğiyle” alınıyor.
Müttefikler, farklı seviyelerde bir araya gelip güvenlik sorunlarıyla ilgili istişarelerde bulunuyor.
Ana karargahta her ülke, bir büyükelçinin önderliğindeki daimi temsilciliklerle faaliyet gösteriyor. Büyükelçi, temsil ettiği ülkenin çıkarlarını NATO nezdinde savunuyor, istişareler yürütüyor ve karar alma mekanizmasında kilit rol oynuyor.
Transatlantik forum işlevi
Her yıl üye ülkelerin dışişleri bakanları 2, savunma bakanları da 4 kere ana karargahta bir araya geliyor.
NATO ülkelerinin liderleri de her 2 yılda bir üye ülkelerden birinde düzenlenen zirvelerde buluşuyor.
Üyelerinin ortak ilgi alanına giren güvenlik konularında müşaverede bulundukları ve ortak hareket ettikleri bir transatlantik forum işlevi görürken, bu istişare en üst düzeyde liderler zirvelerinde yapılıyor.
Olağanüstü zirveler ve NATO’nun artan önemi
Şimdiye dek son ikisi olağanüstü olmak üzere 31 zirve yapıldı.
25 Şubat’ta video konferansla ve 24 Mart’ta Brüksel’deki ana karargahta düzenlenen olağanüstü zirvelerin amacı, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrasında ortaya çıkan durumu ve NATO’nun Doğu Avrupa’daki uzun vadeli duruşunu görüşmekti.
Savaş, “Soğuk Savaş’tan bu yana Avrupa’nın karşılaştığı en büyük tehdit”, “İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra gördüğü en büyük yıkım” olarak nitelendirilirken; iki olağanüstü zirvede, doğu kanatta askeri varlığı artırmakta anlaşan müttefikler, Ukrayna’ya da yardım kararı aldı.
Rusya’nın Ukrayna sınırındaki askeri hareketliliğinde artış gözlemlenmeye başlandığı Kasım 2021’den bu yana NATO, doğu kanadındaki Romanya, Bulgaristan, Macaristan ve Slovakya gibi ülkelerdeki askeri yığınağını artırdı.
Gelecek olağan zirve, 29-30 Haziran’da Madrid’de yapılacak.