AB üyesi Polonya’da iktidardaki milliyetçi-muhafazakar Hukuk ve Adalet Partisi (PiS), kürtajı tümden yasaklamaktan İstanbul Sözleşmesi’den çıkma adımlarına uzanan kadın hakları karşıtılığında yeni bir aşama kaydetti. Rusya yaptırımlarının körüklediği Avrupa’daki hayat pahalılığı krizinin Polonya’yı vurduğu dönemde, zaten Rusya karşıtlığıyla tanınan PiS lideri Jaroslaw Kaczynski, muhalefet, translar, Almanya’yı hedef almasının ardından bu kez kadınların özel yaşam ve hayat tarzına müdahale etti.
Ekim 2023’te yapılması beklenen genel seçimler öncesinde partisine desteği artırmak için küçük kasabaları gezen PiS lideri, genç kadınlar arasında aşırı alkol tüketimi ile ülkenin düşük doğum oranı arasında bağlantı kurdu.
Hiç evlenmemiş ve çocuk yapmamış 73 yaşındaki Kaczynski, cumartesi akşamı kuzeydoğudaki Elk’te seçmenlerle buluşmasında, “Bazı acı gerçekleri açıkça konuşmak lazım. Kızlar, genç kadınlar 25 yaşına kadar böyle erkek akranları kadar içmeye devam ederse, bebek göremeyeceğiz” diyerek ekledi:
“Unutmayın ki, alkolizm geliştirmek için bir erkeğin ortalama 20 yıl boyunca aşırı içmesi gerekirken bu süre bir kadın için sadece 2 yıldır.”
Sözleri dinleyiciler tarafından kahkahalarla karşılanan PiS lideri, iktidarın çocuklu ailelere sosyal yardımları artırdığını, ama bazı kesimlerde çocuk sahibi olmaya karşı ‘kültürel direniş’ olduğunu öne sürerek şu iddiada bulundu:
“Polonya’da en az çocuk bulunan yer Varşova, o yüzden bu, sadece ekonomik bir mesele değil, aynı zamanda insanların, özellikle kadınların belli tutumlarından kaynaklanıyor. Çünkü çocukları doğuranlar kadınlar.”
Polonya’nın önde gelen alkolizm uzmanlarından birini tanıdığını, doktorun alkolizm nedeniyle gelen erkeklerin üçte birini tedavi ettiğini, ama kadınların hiçbirini tedavi etmeyi başaramadığını iddia eden Kaczynski, “Bu yüzden genç kadınlar dahil sizlere bu konuda dikkatli olmanızı tavsiye ediyorum” dedi.
‘Çok erken yaşta anneliğin destekçisi olmadığını, çünkü bir kadının iyi anne olabilmesi için olgunlaşması gerektiğini, ama kadınların 25 yaşına gelene kadar sarhoş olduğunu’ söyleyen PiS lideri, yine kahkahalarla karşılanması üzerine “Biraz şaka yapıyorum, ama bayanlar baylar, bu iyiye işaret değil. Bu konularda belirli olgularla mücadele etmek zorundasınız” diye ekledi. ‘Kadınların eşit haklara sahip olmasının samimi bir destekçisi’ olduğunu iddia etmeyi ihmal etmedi.
Hükümette resmi görevi olmamakla birlikte Polonya’nın de facto lideri konumundaki muhafazakar siyasetçi, gelen tepkiler üzerine sonraki konuşmasında, “Toplumu etkileyen meseleler hakkında dürüstçe konuşmak, benim görevim” savunmasını yaptı.
Eski Başbakan Donald Tusk’ın liderliğindeki liberal parti Sivil Platform’un milletvekili Barbara Nowacka, bu sözlerinin Kaczynski’nin ‘kadınlar, planlarımız, hayallerimiz ve hayatlarımızdan ne kadar kopuk olduğunu gösterdiğine’ dair tweet attı. Nowacka, “Ama yine de hayatlarımız, hayallerimiz ve bedenlerimiz hakkında karara varma hakkını kendine verdi. Polonyalı genç kadınların talihsizliğinin kaynağı bu” vurgusunu yaptı.
Merkez sağcı Polonya Halk Partisi (PSL) milletvekili Urszula Pasławska, “Kadınlar hakkında bildiği ne kadar az şey bildiğini gösteren yaşlı bekara gülsem mi ağlasam mı, bilemiyorum” dedi. Pasławska, PiS’nin tüp bebek (IVF) tedavisi için devlet finansmanını sonlandırarak doğum oranına zarar verdiğine dikkat çekti.
Sol Parti milletvekili Krzysztof Śmiszek, “İlk olarak Kaczyński, iki yıl önce kürtaj yasağını yürürlüğe sokarak kadınlar için cehennemi yarattı; bugün de kadınları alkolik oldukları için çocuk sahibi olamamakla suçluyor” diye çıkıştı.
Doğurganlık oranı AB ortalamasının altında kalan Polonya, geçen yıl ülke, 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana en hızlı nüfus düşüşünü yaşadı. Kürtaj yasağı geçen yılın başında yürürlüğe girdiğinden beri doğum oranının daha da düşmesi özellikle dikkat çekti. Yakın zamanda yapılan bir anket, Polonyalıların çoğunun yasağın insanları çocuk sahibi olmaktan caydırdığına inandığını ortaya koydu.
Ama aynı zamanda başkent Varşova dahil kentsel bölgelerdeki kadınların daha fazla çocuk dünyaya getirmeye başladığına dair veriler de var.
Hükümetin alkolle ilgili sorunları önleme dairesine göre, ortalama olarak kadınlar erkeklerden önemli ölçüde daha az içki içiyor. Web sitesindeki bilgilere göre, 18-29 yaş arasındaki Polonyalı kadınların yaklaşık yüzde 10’u yılda 7.5 litreden fazla alkol tüketiyor ve bunların çoğu bekar, işsiz yahut büyük şehirlerden gelen öğrenciler.
Koyu Katolik eğilimli PiS’in 2015 yılında iktidara gelmesinde büyük ailelere bebekler için cömert destekler vaat etmesi de rol oynamıştı. Ocak 2021’de yürürlüğe soktuğu kürtaj yasağını aylarca sokaklarda protesto edenlere, AB’den somut destek çıkmadı.
PiS’in art arda üçüncü dönem iktidara talipliği, Polonya’da derinleşen hayat pahalılığı krizi nedeniyle şimdilik sallantıda görünüyor.