Son 5 yılda üçüncü kez genel seçim için sandık başına gidecek olan Portekizliler, ülkede diktatörlüğün son bulduğu, 24 Nisan 1974 tarihli Karanfil Devrimi’nin 50. yılında siyasi istikrar arasa da anketler, azınlık veya koalisyon hükümetini kaçınılmaz gösteriyor.
Anketler, ülkede 9 yıldır ana muhalefette olan sağ görüşlü Sosyal Demokrat Partinin (PSD), Hristiyan Demokratlar (CSD) ile kurduğu Demokratik İttifakın (AD) seçimlerden birinci çıkacağını, mevcut durumda tek başına iktidarda olan Sosyalist Partinin (PS) de az bir farkla ikinci sırada yer alacağını belirtiyor.
Ancak 230 sandalyeli Portekiz Meclisi’nde AD’nin en fazla 100 milletvekiline sahip olması beklendiğinden ve 116 olan mutlak çoğunluğu elde edemeyeceğinden hükümeti kurmak için dışarıdan destek almasının zorunlu olacağı görüşü ağırlık basıyor.
Aşırı sağcı Chega’nın büyük bir yükselişe geçmesi bekleniyor
Anketlere göre, ülkede normal şartlarda gelecek 4 yıl için iktidarı belirlemede kilit rol oynaması öngörülen aşırı sağın ise yükselişe geçeceği tahmin ediliyor.
Eski bir futbol yorumcusu olan Andre Ventura’nın liderliğini yaptığı aşırı sağcı Chega’nın, 2019’da sadece 1 olan milletvekili sayısını 2022’deki seçimlerde 12’ye çıkardıktan sonra pazar günü 35’e kadar yükseltmesi bekleniyor.
Portekiz siyasetinde son iki yıldır üçüncü büyük siyasi parti konumunda olan Chega’nın bu seçimlerde konumunu daha da güçlendirmesi ve belirleyici olması görüşü ağırlık kazanıyor.
Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde mevcut durumda beş ülkede (İtalya, Macaristan, Polonya, Finlandiya ve Letonya) iktidarda, İsveç’te de hükümete dışarıdan destekle aşırı sağcı partiler bulunurken, Portekiz’in de bu listeye girmesi kuvvetle muhtemel gözüküyor.
Anketlerde, AD yüzde 28-32, PS yüzde 24-29, Chega yüzde 15-20 aralığında oy alabilecek kapasitede bulunurken, seçimlere katılan siyasi partiler arasında sağ blokun oylarının yüzde 50-51, sol blokun oylarının da yüzde 46-48 aralığında olacağı iddia ediliyor.
Portekiz’in yeni başbakanı ise PSD ve aynı zamanda AD’nin lideri olan Luis Montenegro ya da 2015’ten bu yana başbakanlık yaptıktan sonra istifa eden Costa’nın yerine Aralık 2023’te PS’nin genel sekreterliğine seçilen, eski Altyapı ve Konut Bakanı Pedro Nuno Santos olacak.
PS, 2022’deki son seçimlerde Costa ile yüzde 41,37’lik oy oranına sahip olarak rekor kırsa da yolsuzluk soruşturmalarından, güven eksikliğinden ve ülkedeki siyasi istikrarı bozmasından dolayı büyük zarar gördü.
Seçimlere ilgi göstermeyen Portekizlilerin öncelikli sorunu yolsuzluk, konut ve sağlık
Son olarak 30 Ocak 2022’de seçimin yapıldığı ve yüzde 3,6’lık bir artış olmasına rağmen katılımın sadece yüzde 52 olduğu Portekiz’de, kayıtlı 10,8 milyon seçmenin bu kez de sandığa ilgi göstermesi beklenmiyor.
Portekiz Cumhurbaşkanı Marcelo Rebelo de Sousa da bu soruna dikkati çekerek, “50 yaşına giren bir demokraside, giderek yaşlanan demokrasilerin evrimini takip etmememiz çok önemlidir. Oy verebilen herkesin sandığa gitmesi önemlidir.” çağrısında bulundu.
Anketlere göre Portekizliler son dönemde oldukça gündemde olduğu için yolsuzluk başta olmak üzere, konut, sağlık ve göçmen sorunlarına öncelik gösteriyor.
Siyasetçilerin kamu ihalelerinde komisyon ya da nüfuzunu kullanarak haksız kazanç sağladığına ilişkin iddialar sadece kasım ayında olduğu gibi eski Başbakan Costa’nın özel kalem müdürü ve bir danışmanının da aralarında olduğu 5 kişinin gözaltına alınmasıyla sınırlı kalmamış, geçmişte farklı siyasi partilerdeki belediyelerde de benzer yolsuzluklar gündeme gelmişti.
Ülkedeki en büyük sosyal kriz ise konut sorunu olarak biliniyor.
Özellikle gençleri ve yaşlıları etkileyen konut sorunu yüzünden iki yıldır sürekli sokaklara dökülüp gösteri yapan Portekizliler, son 30 yılın en yüksek seviyesinde olan kira ve ev fiyatlarındaki artışın yanı sıra Lizbon ve Porto gibi büyük şehirlerde oldukça sık kullanılan sadece turistlere yönelik ev kiralanmasına ve boş tutulan dairelere de karşı çıkıyor.
AB ülkeleri arasında asgari ücrete ödediği 886 avro ile 10. sırada olan Portekiz’de büyük şehirlerde sadece bir odanın kirası aylık ortalama 500 avro olarak belirtilirken, idealista.pt emlak sitesine göre ev fiyatlarının da son bir yılda yüzde 26,3 arttığı ifade ediliyor.
Sağlık sektörü de toplum içinde en fazla tartışılan konuların başında gelirken, geç verilen ameliyat tarihleri, uzun bekleme sıraları ve personel yetersizliği sivil toplum kuruluşlarınca eleştiriliyor.
Ekonomik istikrarın bu yıl devam etmesi bekleniyor
Bu arada 2011 yılında yaşadığı ekonomik krizi başarılı bir şekilde atlatan ve ekonomik açıdan istikrarlı bir dönemde olan Portekiz, 2009’dan bu yana ilk defa yüzde 100’ün altına düşürdüğü kamu borç oranını 2023’te gayrisafi yurt içi hasılanın yüzde 98,7’sine kadar çekmeyi başardı.
Mevcut sol iktidarının 2024 yılı bütçesini Meclis’ten rahat bir şekilde geçirmesinden dolayı bu yıl için istikrarını koruması beklenen Portekiz ekonomisi, aynı zamanda uzun vadeli borçlanma maliyetlerinin yüzde 3 civarında olmasından İspanya, İtalya ve Yunanistan’a göre daha avantajlı konumda bulunuyor.
İstatistiklere göre 2023’te yüzde 2,3’lük ekonomik büyüme kaydeden Portekiz’de, kişi başına düşen milli gelir 25 bin 760 avro, işsizlik oranı ise yüzde 6,5 seviyesinde.
Ülke nüfusunun yüzde 10’una yakını göçmen
Diğer yandan özellikle aşırı sağın söylemlerinde alet ettiği göçmenler konusu da Portekiz’de yavaş yavaş siyasi sorunlar arasında yer almaya başladı.
Son istatistiklere göre Portekiz’de kayıtlı göçmen sayısı, ülke nüfusunun yüzde 10’una yaklaşarak 1 milyonun üzerine çıkarken, 10 yıl öncesine göre iki kata varan artış olması dikkati çekiyor.
Portekiz’de yaşayan Türk nüfusu da benzer şekilde son yıllarda 3 kata yakın bir artışla 1900’ler civarında bulunuyor.
Portekiz-Türkiye ilişkileri
Türkiye ile Portekiz arasında 1843 yılına kadar uzanan siyasi ilişkiler, 1957’den itibaren karşılıklı atamalarla büyükelçilik seviyesine çıkarıldı.
İki ülke arasında şimdiye kadar bir kez, o da 2015 yılında hükümetlerarası zirve yapıldı.
THY, 2012’den bu yana Lizbon-İstanbul arasında günlük seferlere başlarken, mevcut durumda Lizbon’a günde iki olmak üzere haftada 14 ve Porto’ya günde 1 olmak üzere haftada 7 uçuş düzenleniyor.
Meclis’in mevcut dağılımı
Portekiz’de 230 sandalyeli Meclis’in mevcut dağılımı ise şöyle:
PS 120, PSD 77, Chega 12, Liberal Girişim (IL) 8, Sol Blok (BE) 5, Portekiz Komünist Partisi (PCP) 6, Portekiz Doğa ve Hayvan Korumacı Parti (PAN) 1, Özgür 1.
Ipespe adlı şirketin 6 Mart’ta yayınladığı anket sonuçları:
PSD’nin en büyük ortağı olduğu sağ ittifak AD 98, PS 74, Chega 35, IL 9, BE 6, Özgür 4, Üniter Demokratik Koalisyon (CDU) 4.