Türkiye’de, Milli İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) yönettiği, Moskova ile Batı arasındaki mahkum değişimi modern Rusya tarihinin en büyük takas operasyonu olarak kayıtlara geçti.
- MİT, 7 ayrı ülkenin cezaevinde bulunan 26 kişinin takas operasyonunu gerçekleştirdi
Rus basınında, MİT’in takas operasyonunda Türkiye’nin oynadığı rol geniş yer aldı
- Dışişleri Bakanlığından Ankara’daki takas operasyonuna ilişkin açıklama
- ABD’den MİT’in yönettiği takas operasyonu için Türkiye’ye teşekkür
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, zamanın iki süper gücü Sovyetler Birliği önderliğinde Doğu Bloku ile ABD önderliğinde Batı Bloku arasındaki gerginliğin yaşandığı Soğuk Savaş döneminde de iki taraf arasında istihbarat elemanlarının takasları yapıldı.
İlk bilinen takas New York’ta 21 Haziran 1957’de tutuklanan Sovyet istihbarat subayı Albay Rudolf Abel ile 1 Mayıs 1960’da Ural üzerinde düşürülen ABD Lockheed U-2 keşif uçağının pilotu Francais Powers arasında 10 Şubat 1962’de gerçekleşti.
Takas, Batı Berlin ile Doğu Almanya sınırındaki, daha sonra “Casuslar Köprüsü” olarak anılacak Havel Nehri üzerindeki Glienicker Brücke köprüsünde gerçekleşti.
Ayrıca bu takas esnasında Ağustos 1961’de ülkeye yasa dışı giriş suçlamasıyla Doğu Almanya’da tutuklanan öğrenci Frederic Pryor ve casusluk şüphesiyle Temmuz 1961’de Kiev’de tutuklanan turist Marvin Makinen de serbest bırakıldı.
11 Ekim 1963’te, 1941’de casusluk suçlamasıyla tutuklanan ve 15 yıllık ıslah programının ardından Norilsk’te ayrılma hakkı olmadan yaşayan Amerikalı Cizvit rahip Walter Ciszek, casusluk suçlamasıyla ABD’de tutuklu bulunan eski Birleşmiş Milletler çalışanı İvan Yegorov ve eşi Aleksandra ile takas edildi. Bazı kaynaklara göre, rahip Ciszek’in değişiminde Makinen de yer aldı.
Bir diğer takas ise, 22 Nisan 1964’te Batı Berlin’in Doğu Almanya sınırında, Sovyet istihbarat subayı Konon Molody ile İngiliz istihbaratı MI6 subayı Greville Wynne arasında yapıldı.
Önce Kanada’ya sahte belgelerle giden ardından ABD ve oradan İngiltere’ye geçen Molody, 7 Ocak 1961’de İngiltere’de tutuklandı ve 25 yıl hapis cezasına çarptırıldı. 1962’de tutuklanan ve 8 yıl hapis cezasına çarptırılan Wynne, Batılı istihbarat servisleriyle işbirliği yapan bir subayın bağlantısıydı.
Casuslar Köprüsü üzerinde, Temmuz 1969’da Güney Afrika’da tutuklanan Sovyet istihbaratı KGB elemanı Yuri Loginov, 11 Batı Alman istihbarat ajanı karşılığında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne (SSCB) iade edildi.
SSCB ve İngiltere, Amerika doğumlu Sovyet istihbarat memurları Morris ve Lona Cohen’i, Sovyetler Birliği’nde tutuklanan İngiliz istihbarat ajanı Gerald Brooke ile Ekim 1969’da değiştirdi. Morris, Konon Molody’in telsiz operatörüydü. 1961’de Morris ve karısı İngiltere’de tutuklandı ve sırasıyla 25 ve 20 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Brooke, 1965’te SSCB’de tutuklandı ve 5 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Sovyet yetkilileri 27 Nisan 1979’da beş muhalif ismi hapishaneden serbest bıraktı ve BM Sekreterliği kisvesi altında çalışan iki Sovyet istihbarat memuru Valdik Enger ve Rudolf Çernyaev’in alınması karşılığında ABD’ye gönderdi. Mayıs 1978’de gözaltına alınan her iki Sovyet ajanı 50 yıl hapse mahkum edilmişti.
Mayıs 1982’de, Sovyet istihbarat subayı Aleksey Kozlov, Doğu Almanya ve SSCB’de tutuklanan 10 Alman istihbarat subayı ve Angola’da yakalanan bir Güney Afrika ordusu generali ile takas edildi. Kozlov, 1979’da Güney Afrika’da tutuklanmıştı.
Casuslar Köprüsü’nde 12 Haziran 1985’te çeşitli Doğu Bloku ülkelerinde tutuklanan 23 CIA ajanı, 4 Sovyet istihbarat elemanıyla değiştirildi. Sovyetler Birliği tarihinde bu, toplam 27 kişiyle bilinen en büyük takas oldu.
11 Şubat 1986’da aynı köprüde 9 kişinin katıldığı bir değişim gerçekleşti. SSCB ile ABD arasında yapılan anlaşmaya göre, New York’ta tutuklanan Çekoslovak ve Sovyet istihbarat görevlileri, SSCB’den bir Polonyalı ve bir Alman karşılığında, Sovyetler Birliği’nden bir muhalif, 2 Alman vatandaşı ve Amerikan istihbaratıyla işbirliği yapan bir Çekoslovak serbest bırakıldı.
Modern Rusya döneminde Batı ile takaslar
ABD’de 27 Haziran 2010’da Rusya adına casusluk yaptıkları gerekçesiyle 10 kişi tutuklandı. Rusya bu kimselerle, ülkede Batılı istihbarat teşkilatları adına casusluk yapmaktan mahkum edilen Gennadiy Vasilenko, Aleksandr Zaporojskiy, Sergey Skripal ve İgor Sutyagin isimli Rus vatandaşlarını takas etti.
Rusya ve Litvanya, 15 Kasım 2019’da, daha önce casusluk suçundan hüküm giymiş 4 kişiyi takas etti. Rusya, ayrıca casusluk suçundan hüküm giyen bir kişiyi de Norveç’e teslim etti.
Son olarak 1 Ağustos 2024’te Ankara’daki havalimanında MİT’in yönetiminde Rusya ile Batı ülkeleri arasında takas gerçekleşti. Sovyetler Birliği ile Batı arasındaki Soğuk Savaş döneminden itibaren “tarihi” nitelik taşıyan bu takas operasyonunda değişim listesinde 7 farklı ülkenin cezaevinde bulunan toplam 26 kişi yer aldı.
Casusluk ve siber dolandırıcılık gibi suçlamalardan mahkum edilen 8 Rus vatandaşı ve içlerinden bir ailenin 2 çocuğu ile yine casusluk, Rus ordusu aleyhinde propaganda ve devlete ihanet suçlamasından mahkum edilen çifte pasaport sahibi ve Batı ülkeleri vatandaşı 16 kişi takas edildi. Rusya’dan serbest bırakılan mahkumların 13’ü Almanya, 3’ü ABD’ye iade edildi.
Böylece Türkiye’nin de rol oynadığı son takas modern Rusya tarihinin ilk, en kapsamlı ve büyük takas operasyonu olarak kayıtlara geçti.