Hayat pahalılığı kaynaklı 2018’deki halk protestolarının ardından 2019 ve 2021’deki askeri darbelerle siyasi ve ekonomik anlamda giderek istikrarsızlaşan Sudan’da generaller arasındaki iç ve etnik savaşa dönüşen güç mücadelesi 2 ayı geride bıraktı.
Sudan ordusu, bir zamanlar desteklediği ancak bağımsız ve paralel ordu gibi davranması nedeniyle tehdit olarak gördüğü HDK’nin, bu yıldan itibaren başlamak üzere 2 yılda tamamen orduya entegresini istedi.
HDK’nin ise sivil hükümetin kurulmasının ardından yaklaşık 10 yıla yayılan bir süreçte bunu kabul edebileceğini açıklamasıyla yıl başında başlayan söz savaşı ve gerginlik, 15 Nisan sabahı taraflar arasında silahlı çatışmaya dönüştü.
Başkent Hartum ile çevresindeki Umdurman ve Bahri kentlerinin yanı sıra batıda Çad sınırındaki Cuneyne kentinde etkili olan çatışmalarda bugüne kadar 958 kişi hayatını kaybetti, 4 bin 746 kişi yaralandı.
Ateşkes kararları ile uluslararası yaptırım tehditlerine rağmen aralıksız süren çatışmalar nedeniyle Birleşmiş Milletlere (BM) göre, 9 milyon kişi insani yardıma muhtaç duruma geldi, 2 milyon 200 bin kişi yerinden edildi, yarım milyonu aşkın Sudanlı komşu ülkelere geçti.
Sudan’daki kriz için ABD ve Suudi Arabistan öncülüğünde başlatılan müzakereler sonuçsuz kaldı, alınan ateşkes kararları defalarca bozuldu.
Önemli gelişmeler
AA muhabiri, çatışmaların başladığı günden bu yana önemli gelişmeleri derledi.
13 Nisan:
HDK, ülkenin kuzeyindeki Meravi Havalimanı ve askeri üssüne büyük bir birlik sevk ederek, çatışmaları tetikleyen ilk hamleyi yaptı.
Sudan ordusu sözcüsü Nebil Abdullah, Silahlı Kuvvetler Komutanlığının onayı veya koordinasyonu dışında HDK’nin başkentte ve bazı şehirlerde hareketlilik gösterdiğini ve yayıldığını söyledi.
Abdullah, Silahlı Kuvvetlerin, HDK’nin bu “ihlallerini” barışçıl yollarla çözme girişimlerinin, halkın huzurunu korumak isteğinden kaynaklandığını ve her şeyi yok edecek bir silahlı çatışma çıkmasını istemediğini dile getirdi.
HDK ise Kuzey eyaletindeki Meravi kentinde düşmanca hareketler yürüttüğü ve bir savaş hareketliliği olduğu yönündeki haberleri yalanlayarak bu haberleri “yanıltıcı ve yanlış” olarak nitelendirdi.
Ordu ile HDK arasındaki bu gerilimi yatıştırmak için birçok silahlı hareket lideri, iki tarafla da görüşerek ara buluculuk yapmaya çalıştı. Ayrıca birkaç siyasi grup, durumdan endişe duyduğunu açıkladı.
15 Nisan:
Başkent Hartum’un Erkevit Mahallesi’ndeki Spor Kenti, Genelkurmay Başkanlığı, Cumhurbaşkanlığı Sarayı, devlet televizyonu ve Egemenlik Konseyi Başkanı ve Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan’ın ikametgahının bulunduğu bölgelerde silah sesleri yükseldi.
Yerel saatle 09.00 gibi başlayan şiddetli silah seslerinin ardından yoğun duman yükseldiği görüldü. Hartum Havalimanı çevresinde de yoğun hareketlilik oldu ve çatışma sesleri işitildi.
HDK, ordunun başkent Hartum’daki karargahlarına kapsamlı saldırı düzenlediğini duyurdu.
Sudan ordusu, HDK’nin devlet ve milli güvenlik için tehdit oluşturan “isyancı güce” dönüştüğünü bildirdi.
Orduya ait savaş jetleri, başkent Hartum’daki bazı noktaları bombalamaya başladı. HDK, uçaksavarlarla jetlere karşılık verdi.
Çad, Sudan ile sınırlarını kapattı.
16 Nisan:
Birleşmiş Milletlere bağlı Dünya Gıda Programı (WFP) Sudan’da devam eden çatışmalarda 3 personelinin hayatını kaybettiğini açıklayarak, Sudan’daki operasyonların askıya alındığını duyurdu.
Sudan’da çatışan ordu ve HDK, uygulamasalar da BM’nin insani durumlar için güvenli koridor açma önerisini kabul etti.
Sudan ordusu, HDK mensuplarına orduya katılma çağrısı yaptı.
17 Nisan:
HDK Komutanı Muhammed Hamdan Dagalu, “Uluslararası toplum şimdi harekete geçmeli ve sivilleri havadan bombalayan radikal İslamcı Sudanlı General Abdulfettah el-Burhan’ın suçlarına müdahale etmelidir.” dedi.
Sudan Dışişleri Bakanlığı, Egemenlik Konseyi Başkanı ve Ordu Komutanı Burhan’ın, HDK’nin feshedilmesi ve devlete karşı isyancı güç ilan edilmesi kararı aldığını ve bu esasa göre davranılacağını bildirdi.
BM, çatışmalar nedeniyle ülkedeki operasyonlarını durdurma kararı aldığını açıkladı.
18 Nisan:
Sudan ordusu, uluslararası taraflarca önerilen 24 saatlik ateşkes çağrısına saat 18.00’den itibaren uyacaklarını, Dagalu da ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın 24 saatlik ateşkes önerisini kabul ettiklerini açıkladı.
BM, tarafların 24 saatlik ateşkes çağrısına uyacaklarını açıklamalarına rağmen çatışmanın devam ettiğini bildirdi.
Sudan Dışişleri Bakanlığı, uluslararası toplumu orduyla çatışan HDK’nin silahlı kuvvetlere karşı “isyanını” kınamaya çağırdı.
19 Nisan:
Sudan Merkezi Doktorlar Komitesi, ülkede ordu ile HDK arasındaki çatışmalar nedeniyle başkent ve çatışma bölgelerine yakın eyaletlerdeki 59 hastaneden 39’unun hizmet dışı kaldığını bildirdi.
Taraflar, ikinci kez uluslararası toplumun insani yardımlar ve tahliyeler için 24 saatlik ateşkes çağrısına uyacaklarını açıklasalar da çatışmalar devam etti.
20 Nisan:
Sudan Ordu Komutanı Burhan, Sudanlıların serbestçe hareket etmesini sağlayan ateşkes istediklerini bildirdi.
Dagalu ise amaçlarının, “Burhan’dan kurtulmak, onu hapse atmak ve demokratik dönüşüm sürecini başlatmak” olduğunu söyledi.
Mısır, eğitim amacıyla Sudan’ın Meravi kentindeki askeri üste bulunan tüm askerlerinin HDK’den teslim alındığını, bazılarının tahliye edildiğini, bazılarınınsa başkent Hartum’daki büyükelçiliğe götürüldüğünü açıkladı.
21 Nisan:
Ordu, HDK’nin başkent Hartum’daki “isyan noktalarının” kademeli olarak temizlenmesi aşamasına geçildiğini duyurdu.
HDK, bayramın ilk gününden itibaren 72 saatlik “insani” ateşkese uygulayacaklarını açıkladı. Ordu da uluslararası çevrelerin ateşkes çağrısına uyacağını belirtti.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ise başkent Hartum ve diğer şehirlerde, 15 Nisan’dan bu yana çatışmalarda 413 kişinin hayatını kaybettiğini, 3 bin 551 kişinin yaralandığını kaydetti.
22 Nisan:
Sudan Ordu Komutanı Burhan, bazı ülkelerin liderlerinin, vatandaşlarının ve diplomatik misyonlarının ülkeden tahliyesini kolaylaştırma talepleri doğrultusunda gerekli yardımı sağlamayı kabul etti.
23 Nisan:
Aralarında Türkiye, ABD, Çin, Rusya, İngiltere, Fransa ve Suudi Arabistan’ın da bulunduğu 50’den fazla ülke, vatandaşlarını kara, hava ve deniz yoluyla tahliye sürecini başlattı.
25 Nisan:
Sudan’ın başkenti Hartum’daki 4 hapishanede tutulan mahkumlar firar etti. Taraflar, mahkumların hapishanelerden kaçmasında birbirlerini suçladı.
27 Nisan:
Sudan’daki Türk vatandaşlarının Etiyopya üzerinden tahliyesi tamamlandı.
Sudan Dışişleri Bakanlığı, Hızlı Destek Kuvvetleri ile müzakereye oturulmayacağını açıkladı.
BM Sudan’daki İnsani Koordinatör Vekili Abdou Dieng, “Ateşkesin yanı sıra Sudan’da acilen insani yardım koridoru açılmalı.” dedi.
28 Nisan:
General Burhan, HDK Komutanı Dagalu ile görüşmesinin mümkün olmadığını bildirdi.
BM tarafların, Sudan’da ateşkesi ihlal etmesinin halk için yıkıcı ve trajik etkileri olduğunu, BM için ise engelleyici rol oynadığını söyledi.
29 Nisan:
İki taraf arasında 3. haftasına giren çatışmalar, 5’inci ateşkese rağmen devam etti.
HDK, başkent Hartum’un yüzde 90’ını kontrol altına aldığını vurgularken, ordu, Batı Darfur eyaleti dışında ülkenin 18 eyaletinin tamamının istikrarlı olduğunu ancak başkent Hartum’da, HDK’nin sivillerin yaşadığı bölgelerde bulunduğu ve onları canlı kalkan olarak kullandığı için durumun kritik olduğunu belirtti.
Sudan ordusu, “asilerin” iktidarı ele geçirme girişiminin başarısız olduğunu açıkladı.
3 Mayıs:
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Sudan’daki krizin çözümü için acil eylem çağrısı yaptı.
6 Mayıs:
Türkiye’nin Hartum Büyükelçisi İsmail Çobanoğlu’nun aracına ateş açıldı. Ordu ve HDK, olayla ilgili birbirini suçladı.
7 Mayıs:
Sudan Dışişleri Bakanlığı, Türkiye’nin Hartum Büyükelçisi’nin aracına yönelik saldırıyı kınadı.
8 Mayıs:
BM, Türkiye’nin Hartum Büyükelçiliği konvoyuna yönelik saldırıyı kınadı.
9 Mayıs:
Avrupa Birliği (AB) Komisyonunun Genişlemeden Sorumlu Üyesi Oliver Varhelyi, Sudan’da topyekun savaş riskinin katlanarak arttığı uyarısında bulundu.
11 Mayıs:
Sudan’da ordu ve HDK arasında bir aya yakın süredir devam eden çatışmaların durdurulması için “Cidde Bildirgesi” anlaşması imzalandı.
BM, uluslararası topluma, “Sudan’daki çatışmaların durması için destek” çağrısı yaptı.
12 Mayıs:
Sudan’ın BM Daimi Temsilcisi Al-Harith Idriss Al-Harith Mohamed, Sudan’daki çatışmalara BM Güvenlik Konseyinin (BMGK) müdahil olmasını tercih etmediklerini söyledi.
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) İcra Direktörü Catherine Russell, Sudan’daki çatışmalar nedeniyle 82 bin çocuğun komşu ülkelere gittiğini, 368 bin çocuğun ise ülke içinde yerinden edildiğini bildirdi.
BM, Sudan’daki çatışmalar nedeniyle 200 bin kişinin ülkeden ayrıldığını açıkladı.
15 Mayıs:
Sudan ordu komutanı Burhan, HDK’nin tüm banka hesaplarının dondurulduğunu bildirdi.
16 Mayıs:
Sudan Doktorlar Sendikası, 2. ayına giren çatışmalarda, 822 sivilin öldüğünü duyurdu.
17 Mayıs:
BM, Sudan’da krizden etkilenenlerin insani ihtiyaçlarının karşılanması için yaklaşık 2,6 milyar dolar finansmana ihtiyaç duyulduğunu bildirdi.
19 Mayıs:
Ordu Komutanı Burhan, geçici egemenlik konseyindeki yardımcısı ve 15 Nisan’dan beri çatıştıkları HDK Dagalu’yu azlederek yerine Konsey üyesi ve Kuzey Halk Hareketi lideri Malik Agar’ı getirdi.
Sudan’ın Arap Birliğindeki temsilcisi Defullah El Hac Yusuf, Suudi Arabistan’ın Cidde kentinde düzenlenen 32. Arap Birliği Liderler Zirvesi’nin olağan toplantısında,” İsyancı güçler (Hızlı Destek Kuvvetleri), barıştan yana olursa biz de barışı isteriz, eğer silah bırakırlarsa onları affederiz.” dedi.
23 Mayıs:
BM, Sudan’da çatışmanın sonlandırılmaması halinde bölge ülkelerine etki edebileceğine dikkati çekti.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Sudanlı generallerin son ateşkese uymamaları halinde yaptırımlarla yüzleşecekleri uyarısında bulundu.
26 Mayıs:
Sudan Savunma Bakanı Yasin İbrahim, ordudan emekli olan tüm subaylar, astsubaylar ve erlere, eli silah tutan herkese kendilerini, ailelerini, komşularını ve namuslarını korumak için silahlanma çağrısı yaptı.
Sudan ordu komutanı Burhan, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’ten BM Sudan Temsilcisi Volker Perthes’in değiştirilmesini ve alternatif bir aday göstermesini istedi.
28 Mayıs:
Sudan’ın batısında 5 eyaletten oluşan Darfur Bölgesi Başkanı ve Sudan Kurtuluş Hareketi lideri Mini Arko Minawi, halka mallarını korumak için silahlanma çağrısı yaptı.
30 Mayıs:
Sudan Ordu Komutanı Burhan, paramiliter HDK’yi “öldürücü güç” kullanmakla tehdit etti.
Sudan ordusu, Cidde müzakerelerine katılımı askıya aldı.
1 Haziran:
ABD ve Suudi Arabistan, Sudan Silahlı Kuvvetleri ve HDK tarafından ilan edilen ateşkeslerin ihlallerinin sonucu olarak Sudan’da ateşkes için arabuluculuk yaptığı görüşmelerini askıya aldığını açıkladı.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Washington yönetiminin, Sudan’da çatışan iki tarafa karşı yaptırım ve vize kısıtlamaları ile Sudan’a yönelik ticaret uyarısı olmak üzere 3 adım attıklarını duyurdu.
2 Haziran:
BMGK, BM’nin Sudan’daki Entegre Geçiş Yardım Misyonunun (UNITAMS) görev süresini 6 ay daha uzattı.
3 Haziran:
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği, Sudan’da 15 Nisan’da patlak veren ordu ve Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) arasındaki çatışmalardan kaçıp Çad’a sığınanların sayısının 125 bine ulaştığını duyurdu.
8 Haziran:
Sudan hükümeti, Birleşmiş Milletler (BM) Sudan Temsilcisi Volker Perthes’i “istenmeyen kişi” ilan etti.
Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı ve Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan’ın özel temsilcisi Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Büyükelçi Defallah el-Hac, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile görüştü.
Sudanlı Özel Temsilci, AA’ya yaptığı açıklamada, Türkiye’nin üstleneceği her türlü rolden memnuniyet duyacaklarını söyledi.
UNICEF, Sudan’da 13,6 milyon çocuğun insani yardıma ihtiyaç duyduğunu bildirdi.
9 Haziran:
Sudan hükümetinin BM Sudan Temsilcisi ve BM’nin Sudan’daki Entegre Geçiş Yardım Misyonu (UNITAMS) Başkanı Volker Perthes’i “istenmeyen kişi” ilan etmesiyle ilgili Birleşmiş Milletler, personellerine bu ilkenin uygulanamayacağını açıkladı.
Dışişleri Bakanlığı, Sudan’da ordu ile HDK arasında yaşanan çatışmalar nedeniyle Türkiye’nin bugüne kadar 1961’i Türk vatandaşı toplam 2 bin 382 kişiyi tahliye ettiğini duyurdu.
10 Haziran:
Sudan Ordu Komutanı Burhan, “çatışmayı sona erdiren herhangi bir çözümden yana olduklarını” söyledi.
Sudan hükümeti, Afrika Birliğinden, “ülkedeki BM Geçiş Entegre Yardım Misyonu Başkanı Volker Perthes ile iş yapmamasını” istedi.
Arap Parlamentosu Başkanı Adil bin Abdurrahman el-Usumi, Sudan krizini bölgesel ve uluslararası müdahalelere terk etmemeleri gerektiğini söyledi. Usumi, “Araplar olarak Sudan’da akan kanın durması, ulusal ordunun birliği ve ülkenin toprak bütünlüğünün korunması için birleşmeliyiz.” dedi.
Daha önce kadın, çocuk ve yaşlıların ülkeye vizesiz girişine izin veren Mısır yönetimi, tüm Sudan vatandaşları için vize uygulamasını zorunlu kıldı.
12 Haziran:
BM Genel Sekreteri Guterres, Sudan’da mevcudiyetlerini sürdüreceklerini ancak çözüme ilişkin öncü rol oynamayacaklarını belirtti.
13 Haziran:
Sudan Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Malik Agar, Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan ile HDK Komutanı Muhammed Hamdan Dagalu arasında iki hafta içinde görüşme yapılması konusunda arabulucularla anlaştıklarını, toplantıda ateşkes ile insani yardım konularının ele alınacağını açıkladı.
Sudan Doktorlar Sendikası, 15 Nisan’dan bu yana süren çatışmalarda 958 sivilin hayatını kaybettiğini, 4 bin 746 kişinin yaralandığını bildirdi.
Suudi Arabistan, Sudan’a insani yardım için uluslararası konferans düzenleneceğini duyurdu.
Kenya Devlet Başkanı William Ruto, Sudan’da çatışan generalleri yüz yüze getirerek krizi çözmekte kararlı olduklarını bildirdi.
14 Haziran:
Sudan’ın batısında Çad sınırındaki Batı Darfur eyaletinin Valisi Hamis Abdullah Abbeker’in, HDK milislerince Cuneyne kentindeki konutundan kaçırılarak infaz edilmesi ülkedeki iç savaşın etnik çatışmaya dönüşme endişelerini artırdı.
BM Uluslararası Göç Örgütü, 1 milyon 670 bin 991 kişinin ülke içinde yerinden edildiğini, Mısır’a 205 bin 565 kişi, Çad’a 149 bin 383 kişi, Güney Sudan’a 110 bin 980 kişi, Etiyopya’ya 45 bin 605 kişi, Orta Afrika Cumhuriyeti’ne 15 bin 219 kişi ve Libya’ya 1395 kişi olmak üzere 528 bin 147 Sudanlının komşu ülkelere geçtiğini açıkladı.
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres, Sudan’daki çatışmanın artan etnik boyutu ve cinsel şiddetten ciddi endişe duyduğunu açıkladı.
BM Soykırımın Önlenmesi Özel Danışmanı Alice Wairimu Nderitu ise yaptığı yazılı açıklamada, bölgede oluşan güvenlik boşluğunun silahlı gruplarca suistimal edildiğine dikkati çekerek, “Söz konusu grupların, Sudan’daki çatışmaya taraf olanlarla bağlantıları nedeniyle etnik grupları hedef aldığına dair iddialar var. Bu saldırılar teyit edilirse, savaş suçu ve insanlığa karşı suç teşkil eder.” ifadesini kullandı.
Ülkede başkent Hartum, Umdurman ve Bahri kentleri başta olmak üzere taraflar arasındaki çatışmalar 60. gününde devam ediyor.