Suriye’de ateşkes ve çatışma süreçlerinin kontrol altına alınabilmesi açısından Türkiye ve Rusya’nın öncülüğünde başlatılan Astana süreci, siyasi ve insani meselelerin ele alındığı bir platform olarak işletilmeye devam ediyor.
Kazakistan’ın başkenti Nur Sultan’da Ocak 2017’de bir araya gelen Türk ve Rus yetkililer, Suriye krizine çözüm için “Astana formatlı” görüşmeleri başlattı.
Türkiye ve Rusya’nın öncülük ettiği toplantılarda daha sonra İran da garantör ülke olarak yerini aldı. Ürdün, Lübnan ve Irak gibi ülkelere gözlemci ülke statüsü verildi.
Türkiye ve Rusya’nın çabalarıyla Suriye’de 30 Aralık 2016’da varılan ateşkesin güçlendirilmesi için 23 Ocak 2017’da yapılan Suriye konulu ilk Astana toplantısına Kazakistan ev sahipliği yaptı. Toplantıya Suriye askeri muhalefeti, Esed rejimi temsilcileri, Türkiye, Rusya, İran ve ABD heyetleri katıldı.
Askeri muhalifler ile rejim güçleri temsilcilerinin iç savaşın başından bu yana ilk defa uluslararası bir toplantıda bir araya gelmesi toplantıyı önemli kılan unsur oldu.
Şubat 2017’de yapılan bir sonraki turda ateşkesin yanı sıra ilk kez tutukluların durumu ele alındı.
Mart 2017’deki 3. kez yapılan görüşmelerde, Esed rejiminin sivil yerleşimleri yoğun olarak hedef alması yüzünden Suriye’de ateşkesin sağlamlaştırmak için garantör ülkelerce kurulan üçlü mekanizmanın güçlendirilmesi kararı alındı.
“Gerginliği Azaltma Bölgeleri” anlaşması
Türkiye, Rusya ve İran’ın katıldığı, 4-5 Mayıs 2017’deki 4. tur Astana toplantısında, İdlib ve komşu illerin (Lazkiye, Hama ve Halep vilayetleri) bazı bölgeleri, Humus ilinin kuzeyi, başkent Şam’daki Doğu Guta ile ülkenin güney bölgeleri (Dera ve Kuneytra vilayetleri) olmak üzere 4 “gerginliği azaltma bölgesi” oluşturuldu.
Ancak rejim ve İran destekli teröristler, ateşkes ilan edilerek durumun muhafaza edilmesinin kararlaştırıldığı 4 bölgeden İdlib hariç kalanları, Rusya’nın hava desteği sayesinde ele geçirdi.
Temmuz 2017’deki 5. tur Astana görüşmelerinde ise Gerginliği Azaltma Bölgelerine ilişkin detayları görüşmek için Ortak Çalışma Grubu oluşturulması konusunda anlaşıldı. Nur Sultan’daki Eylül 2017’deki bir sonraki toplantının ana gündemi İdlib ilindeki çatışmasızlık bölgesinin sınırlarının çizilmesi oldu.
Anayasa komitesinin kurulmasının temelleri atıldı
Suriye krizine çözüm amacı için yapılan Astana görüşmelerinin 8. turu 21 Aralık 2017’de Nur Sultan’da yapıldı.
“Tutukluların serbest bırakılması”, “Mayınlanmış tarihi alanların temizlenmesi”, “Gerginliği Azaltma Bölgelerindeki gelinen son durum” ve “Rusya’nın Soçi kentinde düzenlenecek Ulusal Diyalog Kongresi’ne hazırlık” söz konusu toplantının ana gündemini oluşturdu.
Siyasi süreçte etkisiz kalan ABD’nin bu toplantıya en alt düzeyde katılması ise dikkati çekti.
30 Ocak 2018’de Rusya’nın Soçi kentinde Suriyelilerin ve garantör ülkeler Türkiye, Rusya ve İran’ın temsilcilerinin katıldığı kongreden, Anayasa Komitesi kurma kararı çıktı.
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ev sahipliğinde dönemin İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ve Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin’in katılımıyla 16 Eylül 2019’da Çankaya Köşkü’nde düzenlenen “Türkiye-Rusya Federasyonu-İran Üçlü Zirvesi”nden onaylanmış Anayasa Komitesi listesinde uzlaşı çıktı.
İlk kez 30 Ekim 2019’dan İsviçre’nin Cenevre kentinde toplanan komite, 30 Mayıs – 3 Haziran’da 8. tur görüşmelerini gerçekleştirdi.
Anayasa çalışmalarına değinilen toplantıya ABD heyeti katılmadı Mayıs 2018’de yapılan 9. Astana görüşmelerinin en önemli gündem maddesi yine anayasa çalışmaları oldu.
Soçi kentinde Astana formatlı toplantı
Suriyeli tarafları bir araya getiren Astana formatındaki görüşmelerin 10. turu Rusya’nın Soçi kentinde yapıldı.
Temmuz 2018’deki toplantıda garantör ülkeler, rejimin ve muhaliflerin ellerinde tuttukları kişilerin bir kısmını sembolik olarak karşılıklı serbest bırakması konusunda anlaşmaya vardı.
Anayasa Komitesi kurulması için çabaların artırılmasında konusunda anlaşmaya varılan Kasım 2018’deki 11. tur görüşmelerde garantörler, mülteciler ile ülke içinde yerinden edilenlerin güvenli ve gönüllü biçimde dönüşü için gerekli şartların oluşturulması gerektiğine vurgu yaptı.
12. Astana görüşmeleri Nisan 2019’de yapılırken, Ağustos 2019’daki bir sonraki toplantıda ise İdlib’de o dönem rejimin sivil yerleşimlere yönelik yoğun saldırıları ve güvenlik konuları ele alındı.
Nur Sultan’da Aralık 2019’daki yapılan 14. tur toplantısında ayrıca Anayasa Komitesi’nin çalışmalarına başlaması ışığında siyasi sürecin ilerletilmesi ele alındı.
Şubat 2021’deki 15. Astana toplantısının ana gündemi Anayasa Komitesi’nin çalışması olurken, Temmuz 2021’de yapılan bir sonraki turda garantör ülkeler, Anayasa Komitesi’nin çalışmalarına hız vermesini istedi.
Aralık 2021’de gerçekleştirilen 17. tur toplantıda da Suriye’deki güncel durum, insani yardımların ulaştırılması, Cenevre’deki Suriye Anayasa Komitesi çalışmalarının yeniden başlatılması, mahkumların değişimi, alıkonulanların serbest bırakılması ve kayıp kişilerin aranması gibi güven artırıcı önlemler başlıca gündem maddeleri olmuştu.
Suriyeli mültecilerin ülkelerine dönüşü 18. tur görüşmelerinin ana gündemi
Nur Sultan’da bugün başlayan 18. Astana toplantısında Türkiye’yi Dışişleri Bakanlığı Suriye Genel Müdürü Büyükelçi Selçuk Ünal başkanlığındaki heyet temsil ederken, görüşmeye Rusya’dan Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Suriye Özel Temsilcisi Aleksandr Lavrentyev, İran’dan Dışişleri Bakanı Siyasi İşler Danışmanı Ali Asgar Hacı başkanlığındaki heyetler katılıyor.
İki gün sürecek toplantılarda, Suriyeli mültecilerin dönüşü için koşulların sağlanması başta olmak üzere Suriye’deki insani ve sosyoekonomik durum, Cenevre’deki Anayasa Komitesi çalışmaları, güven artırıcı önlemler, rehinelerin serbest bırakılması ve kayıp kişilerin aranması gibi konular masaya yatırılıyor.