İnsan sağlığına zarar veren tütün ürünlerinin kullanımını azaltmak için küresel çapta mücadele verilse de, piyasaya sürülen yeni tütün formları kamu sağlığını tehdit etmeye devam ediyor.
Tütün satışından milyarlarca dolar gelir elde eden firmalar, kullanıcılarının yarıdan fazlasını ölüme sürüklüyor; her yıl 8 milyondan fazla kişi doğrudan veya dolaylı sigara kullanımına bağlı nedenlerden hayatını kaybediyor.
Dünya geneli tütün ürünleri tüketimi
Dünya genelinde tütün ürünleri tüketen yetişkinlerin oranı, 2007 yılında yüzde 22,7’den 2019 yılında yüzde 19,6’ya geriledi. Ancak dünya nüfusunun giderek artması nedeniyle bugün yine sigara içenlerin sayısı hala çok yüksek seyrediyor.
2020’de dünya genelinde tütün ürünleri kullananların oranı yüzde 22,3’e çıkarken, erkeklerde bu oran yüzde 36,7, kadınlarda yüzde 7,8 oldu.
Toplam 1,13 milyar sigara tiryakisinin yüzde 80’ini de düşük ve orta gelirli ülke vatandaşları oluşturuyor.
Halk sağlığını tehdit eden tütün ürünleriyle küresel mücadele
İnsan sağlığı için giderek daha ciddi bir tehdit haline gelen tütün ürünleriyle küresel mücadelenin yönünü belirlemede, 2003 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bünyesinde imzalanan “Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi” etkili oldu.
182 ülkenin onayladığı anlaşmayla başta sigara olmak üzere tütün ürünlerinin kullanımının dünya genelinde azaltılması hedefleniyor.
Tütün ürünlerine uygulanan vergiler de fiyatları yukarı çekerek tütün ürünlerinin satışını ve dolayısıyla tüketimini azaltmayı amaçlıyor.
Ürün fiyatlarındaki yüzde 10’luk artışın, yüksek gelirli ülkelerde yüzde 4’e, düşük ve orta gelirli ülkelerde de yüzde 5’e kadar tütün tüketimini azalttığı belirtiliyor.
DSÖ, tütün ürünlerine uygulanan vergilerin arttırılmasını istiyor
Tütün ürünlerine uygulanan vergiler, tütün kullanımını ve sağlık hizmetlerinin maliyetini azaltmanın en etkili ve en az tercih edilen yöntemi olarak görülüyor. Ancak bu tür vergiler, tütün fiyatlarını ilgili ülkedeki gelir artışının yeterince üstüne çektiğinde tiryakiler için caydırıcı oluyor. Vergi artışıyla desteklenen sigara fiyatları, en çok genç tiryakiler ve düşük gelirli yetişkinler arasında sigara kullanımını azaltıyor.
The Tobacconomics tarafından yayınlanan ve vergilerin sigara kullanımını ne ölçüde azalttığının da değerlendirmeye alındığı Sigara Vergisi Karnesi’ne göre, 5 üzerinden 4,63 puan ile Ekvador ve Yeni Zelanda söz konusu politikaların en başarılı uygulandığı ülkeler arasında yer alıyor. Bu ülkeleri, 4,38 ile İngiltere ve 4,25 puan ile Kanada izliyor.
Değerlendirmeye alınan 160 ülkenin yalnızca 75’i, 2,5’in üstünde puana sahip bulunuyor.
Pozisyonlarını korumak isteyen milyarlarca dolarlık tütün şirketleri yeni nesil ürünlerle en çok gençlerin “kanına giriyor”
Her yıl milyarlarca dolar gelir elde eden tütün şirketleri ise alınan önlemler ve artan küresel farkındalık nedeniyle uzun vadede piyasadaki pozisyonlarını korumak için 2000’li yılların başından itibaren “yeni nesil ürünler” adını verdikleri farklı tütün formlarını piyasaya sürmeye başladı.
Tütün ürünlerine alternatif olarak görülen e-sigaraların yanı sıra ısıtılmış tütün ürünleri (HTP), son yıllarda kullanımı en çok artan “yeni nesil” mamuller arasında yer alıyor.
Bu ürünler, internet ve sosyal medya platformları üzerinden yapılan reklamları ve aromalı içerikleriyle en başta gençleri hedef alıyor.
HTP’ler, uluslararası tütün şirketleri tarafından sigaranın zararlarından kaçınmak isteyen ancak bu bağımlılıktan kurtulamayan kişiler için bir “ara çözüm” olarak sunuluyor. Ayrıca şirketler, bu ürünlerin insan sağlığı açısından daha az zararlı olduğunu savunuyor.
Ancak DSÖ, yeni tütün formlarının da doğası gereği toksik olduğu ve kanserojen madde içerdiği için geleneksel sigaradan daha az zararlı olmadığı görüşünde. Henüz çok uzun bir geçmişe sahip olmayan e-sigara ve HTP kullanımının uzun vadede insan sağlığına etkilerine ilişkin bilimsel çalışmalar da devam ediyor.
Hemen hemen tüm tütün şirketleri, HTP üreticileri arasında yer alıyor. Bir şirketin 2020 yıllık raporuna göre, 12,7 milyon tiryaki, sigarayı bırakarak bu şirketin ürünü olan HTP’yi kullanmaya başladı.