NATO devlet ve hükümet başkanlarının 2014’te aldıkları karar uyarınca üye ülkelerin GSYH’lerinin en az yüzde 2’sini savunmaya harcamaları gerekiyor.
ABD’de tekrar başkanlık koltuğuna oturmaya hazırlanan Trump, Avrupa ülkelerinin askeri ittifaka yaptıkları katkıyı eleştirerek NATO üyelerinin savunmaya GSYH’lerinin yüzde 5’ini ayırmasını istedi.
NATO’nun savunma harcamalarına ilişkin tahminlerine göre, 2014’te sadece 3 NATO üyesi bu şartı karşılarken 2023’te bu sayı 10, geçen yıl 23’e yükseldi. Hırvatistan, Portekiz, İtalya, Belçika, Lüksemburg, Slovenya ve İspanya olmak üzere Avrupalı NATO ülkeleri ve Kanada halen mevcut yüzde 2 hedefine ulaşamadı.
Yeni hedef değerlendiriliyor
Rusya-Ukrayna savaşının ardından, bazı Avrupalı NATO müttefikleri arasında savunmaya mevcut durumdakinden daha fazla para harcamaları gerektiği düşüncesi dillendiriliyor.
NATO yetkilileri, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasından bu yana üye ülkelere sıklıkla savunma harcamalarını artırmaları çağrısı yapıyor.
İkinci Dünya Savaşı’nın ardından 4 Nisan 1949’da kurulan NATO’nun son aylarda savunma harcamalarını ve özellikle Avrupa’da harbe hazırlık seviyesini artırmayı hedeflemesi de dikkati çekiyor.
Birçok Avrupa ülkesi savunma harcamalarını artırarak olası çatışmalara hazırlanırken, AB yetkilileri savunma harcamalarında sorunun yüzde 3-5 gibi somut rakamlar olmadığını, savunmaya ve yeni kapasitelere daha fazla yatırım yapılması gerektiğini belirtiyor.
Sürekli değişen güvenlik ortamı karşısında mevcut yüzde 2’lik oranın yeterli olmayacağı görüşü giderek daha fazla dile getirilirken, Rusya tehdidi nedeniyle mevcut yüzde 2 oranın yüzde 2,5-3,5’e yükseltilmesi de tartışma konusu. Konunun haziran ayında Lahey’de yapılacak NATO zirvesinde de ele alınması bekleniyor.
Yüzde 5 oranının NATO ülkelerinin büyük çoğunluğu için “hem siyasi hem de ekonomik” olarak mümkün görünmezken, bu hedefin üye ülkeler için yüzlerce milyar dolarlık ek finansman gerektireceği ifade ediliyor.
ABD’nin savunma bütçesi yüzde 5 hedefine uzak
ABD, açık ara farkla dünyanın en büyük askeri harcama yapan ülkesi olmaya devam ediyor.
Dolar bazında ABD, NATO ülkelerinin yıllık savunma harcamalarının yaklaşık üçte ikisini temsil etmekte ve tahmini 967 milyar dolar bütçe ayırıyor. Bu da 28,7 trilyon dolarlık ABD ekonomisinin yaklaşık yüzde 3,38’ine denk geliyor.
ABD, gerektiğinde dünyanın her yerine askeri müdahalede bulunma iddiasına rağmen, Trump tarafından belirlenen yüzde 5 hedefinden uzakta.
Dolar bazında en çok harcama yapan sonraki dört ülke ise 97,7 milyar dolarla Almanya, 82,1 milyar dolarla İngiltere ve 64,3 milyar dolarla Fransa ve 34,9 milyar dolarla Polonya.
Polonya’yı 30,5 milyar dolarla Kanada ve 22,8 milyar dolarla Türkiye izliyor.
Savunma harcamalarında ülkelerin GSYH’lerine oranlarında Polonya yüzde 4,12 ile lider olurken, bu ülkeyi yüzde 3,43 ile Estonya, yüzde 3,38 ile ABD, yüzde 3,15 ile Letonya ve yüzde 3,08 ile Yunanistan izliyor.
Yüzde 1,29 ile Lüksemburg, yüzde 1,29 ile Slovenya ve yüzde 1,28 ile İspanya en az harcama yapan ülkeler olarak tahmin ediliyor.
NATO tahminlerine göre, Türkiye ise GSYH’sinin yüzde 2,09’unu savunma harcamalarına ayırıyor.
ABD silahlarını pahalıya satıyor
Ukrayna’daki savaş başlayınca Avrupa’da askeri malzeme fiyatları artarken, birçok silah şirketi fırsattan yararlanarak fiyatlarını büyük oranda artırdı.
Ukrayna’daki deneyimler, savunma sanayisinin daha ucuza ve daha hızlı üretim yaptığını gösterirken, teslimat süreleri de büyük bir sorun olmaya devam ediyor. Günümüzde sipariş edilen silahların teslimi çoğu zaman yıllar alabiliyor.
Avrupa ülkeleri silahlarını ABD’den çok daha pahalıya satın alırken, Avrupa Birliği (AB) olarak fiyatları düşürmek için ortak silah sipariş verilmesi de tartışılıyor.
Trump’ın pazarlığı
İlk başkanlık döneminde de müttefiklerin GSYH’lerinin yüzde 4’ünü harcama çağrısını yapan Trump’ın hedefini yüzde 5 ile NATO’da mevcut anlaşma hedefinin iki katından fazlasına çıkarması dikkati çekiyor.
Pazartesi günü ikinci başkanlık dönemi için yemin edecek olan Trump’ın NATO ortaklarına GSYH’nin yüzde 2’si yerine yüzde 5’ini savunmaya ayırmaları çağrısının açık bir hesaplamaya dayandığı da belirtiliyor.
Trump görevdeki ilk döneminden beri Avrupa ülkelerini kendi güvenlikleri için daha fazlasını yapmaya zorlarken, geçen yıl Avrupa’da söz konusu yüzde 2 hedefine ulaşan ülke sayısının artmasının muhtemelen ABD’den gelen tehditler sayesinde olduğu ifade ediliyor.
Trump’ın Avrupa’nın silah yatırımlarının çok büyük bir kısmının Amerikan şirketlerinin sipariş defterlerinde yer alacağını bildiği için açıklamalarıyla da silah fiyatlarını yükselttiği iddia ediliyor.
ABD’nin tehdit ve politikalarıyla Avrupa’da ülkelerin silahlanma yarışı da ivmelenirken, borsalarda işlem gören silah üreten şirketlerin hisseleri Washington’dan gelen son haberlere önemli fiyat artışlarıyla tepki veriyor.
Trump’ın başta şok etkisi oluşturarak ve hedefi yüksek tutarak “pazarlık” yaptığını hatırlatan bazı uzmanlar, Trump’ın şimdiki yüzde 5 hedefini Avrupa ile pazarlık taktiği olarak kullanacağı da ifade ediyor.
Donald Trump’ın yüzde 5’lik hedefinin uzun müzakereler için kasıtlı olarak yüksek tutulduğunu belirten bazı analistler de üye ülkelerin yüzde 3’e yakın bir oran üzerinde mutabakata varılabileceğini belirtiyor.
Avrupa’nın büyük ekonomileri yüzde 5 hedefe karşı
Avrupa’nın en büyük ekonomisine sahip Almanya son zamanlarda rekor bir hızla silah sanayiye sipariş verirken, Alman hükümeti Trump’ın, NATO üyelerinin savunma harcamalarını GSYH’nin yüzde 5’ine çıkarması çağrısına karşı çıkıyor.
Almanya Başbakanı Olaf Scholz, 9 Ocak’ta yaptığı açıklamada, GSYH’lerinin yüzde 5’inin yılda yaklaşık 200 milyar avro gibi büyük bir miktara tekabül ettiğine dikkati çekerek, Trump’ın, NATO üyelerinin savunma harcamalarını GSYH’nin yüzde 5’ine çıkarması çağrısına karşı çıktı.
Scholz, Almanya bütçesinin şu an 490 milyar avro civarında olduğunu belirterek, “Bu çok büyük bir para. Bu yılda 150 milyar tasarruf yapmanız, ya da 150 milyar borç almanız, ya da her ikisinin bir karışımını yapmanız gerektiği anlamına geliyor. İşte bu yüzden NATO’nun uzun zamandan beri üzerinde mutabık kaldığı şekilde devam etmenin daha iyi olacağını düşünüyorum.” ifadelerini kullandı.
Fransa’da da söz konusu yüzde 5 hedef, bütçe açığının yüksek olması nedeniyle mümkün olarak nitelendirilmiyor.
NATO Genel Sekreteri Mark Rutte ise Ukrayna ile savaşta olan Rusya’nın savunma sanayisi üretimine dikkati çekerek, söz konusu yüzde 2’lik hedefin halihazırda yeterli olmadığını savunuyor.
Rutte, 13 Ocak’ta yaptığı açıklamada, müttefiklerin savunma harcamalarını artırdığını belirterek, “Dürüst olmak gerekirse yüzde 2 önümüzdeki yıllarda güvende kalmak için yeterli değil. Müttefiklerin yüzde 2’den çok daha fazla harcama yapması gerekecek. Güvenliğin bedava olmadığını iyi biliyorsunuz.” değerlendirmesinde bulundu.