Dünyada çoğu ülkenin, 2020 yılının ilk aylarında yayılmaya başlayan Kovid-19 salgını etkilerini hafifleterek ekonomisini canlandırmasına rağmen Tunus, yılbaşından itibaren ortaya çıkan siyasi istikrarsızlık nedeniyle 2021’de salgını hafifletecek adımları atma fırsatı bulamadı.
Bu gelişmeler gölgesinde 2021 yılında kamu borcunun rekor düzeyde yükselmesinin yanı sıra bütçe açığının önceki yıla oranla katlandığı Tunus’ta, işsizlik ile enflasyon artış gösterirken ekonomideki büyümede de gerileme yaşandı.
Ülkedeki siyasi istikrarsızlık, hükümetin küresel mali piyasalara erişememesine ve devlet kaynaklarını harekete geçirememesine de sebep oldu.
Ekonomik büyüme beklenin altında kaldı
Yılbaşından itibaren ülkenin tanıklık ettiği siyasi çekişmeler, ekonomideki büyüme beklentilerinin gerçekleşmesini de ciddi anlamda zorladı. Nitekim Tunus’ta büyüme rakamlarına ilişkin tahminler yüzde 4’ten yüzde 2,6’ya düşürüldü.
Hatta büyüme bir tarafa Tunus ekonomisinin, 2021 yılının ilk çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1,7 oranında daraldığı şeklinde kayıtlara geçti. Ülke ekonomisi yılın ikinci çeyreğini yüzde 16,2 ve üçüncü çeyreğini de yüzde 0,3 büyüme oranlarıyla kapattı.
Tunuslu ekonomi uzmanlarına göre ise ülke ekonomisinin, mevcut şartlarda 2021 yılını yüzde 2,6 büyümeyle kapatması dahi zor görülüyor.
Kamu borcu artmaya devam ediyor
Aslında Tunus’un kamu borcu, devrik lider Zeynel Abidin bin Ali’nin yönetimden düştüğü 14 Ocak 2011’den beri artmaya devam ediyor. Nitekim 2009 yılına kadar gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYH) oranla yüzde 43’ü geçmeyen kamu borcu, 2020 yılında yüzde 90’ı aştı.
Ülkenin finansal resmi verileri de kamu borcunun rekor yükselişle 74,21 milyar dinarı (25,5 milyar dolar) dış borcu olmak üzere 109,23 milyar dinara (37,6 milyar dolar) ulaşabileceğine işaret ediyor.
Tunus’un kamu borcu 2020 yılında 61,29 milyar dinarı (21,1 milyar dolar) dış borç olmak üzere 93,04 milyar dinar (32,08 milyar dolar) olarak kayıtlara geçmişti. Ülkenin 2019 yılındaki kamu borcu ise 83,33 milyar dinar (28,7 milyar dolar) olarak açıklanmıştı.
Tunus’ta 2021 yılının başından bu yana yükselmeye devam eden enflasyon, ocak ayında 4,9 ile başladı ve ekim ayında yüzde 6,4’e kadar çıktı. Temel tüketim ürünlerine yönelik fiyat artışları ile stokçuluğa karşı yapılan çağrılara rağmen yüksek enflasyonun önüne geçilemiyor.
IMF ile müzakereler sekteye uğradı
Arap Baharı döneminden bu yana süren ve Kovid-19 salgınıyla birlikte daha da büyüyen ekonomik krizlerden kurtulmaya çalışan Tunus, 4 milyar dolarlık yeni kredi için Mayıs 2021’de Uluslararası Para Fonu (IMF) ile yeni müzakere sürecine girdi.
Ancak müzakereler için Tunus’ta siyasi istikrarın yanı sıra tüm siyasi güçler ile ulusal örgütlerin uzlaşısıyla hayata geçirilecek birtakım ekonomik reformlar isteniyor.
IMF ile müzakerelere, 25 Temmuz’da açıklanan Cumhurbaşkanı Kays Said’in kararlarının getirdiği siyasi belirsizlik nedeniyle ara verildikten sonra kasım ayında yeniden başlandı.
IMF’nin Tunus’a desteklerini sürdürdüğüne dair sürekli tekrarlanan açıklamalara rağmen Tunus ile IMF’nin bir mutabakata vardığına ilişkin ortada bir belirti yok.
Bütçedeki açık iç borçlanmayla kapatılmaya çalışılıyor
Devletin gelir kaynaklarını doğru kullanma yönünde sergilenen başarısızlık, Tunus hükümetinin hem ekonomik büyüme oranında hem de bütçe açığındaki beklentilerini yeniden gözden geçirmeye mecbur bıraktı.
Tunus’un 2021 finansal resmi verilerine göre hükümet, bütçe açığını 7,097 milyar dinardan (2,44 milyar dolar) 9,97 milyar dinara (3,37 milyar dolar) çıkardı.
Hükümet, şu anda bütçedeki bu açığı iç borçlanmayla kapatmaya çalışıyor.
Tunus’ta yıllık bütçenin yükünü artıran en büyük etkenlerden biri sağlık krizi olurken, 2020 yılındaki salgın önlemleriyle kapanan turizm sektörünün de gelirleri de düşük seviyede seyretti. Dolayısıyla Tunus hükümeti, 19,6 milyar dinar (6,75 milyar dolar) borçla kaynaklarındaki açıkları kapatma ihtiyacı duydu.
İşsizlik oranında da artış oldu
Kovid-19 salgınının yayıldığı günden beri getirilen önlemler ve vatandaşa yönelik karantina uygulamaları nedeniyle Tunus’ta işsizlik oranlarının her geçen gün arttığı gözlendi. Geçen yılın ilk çeyreğinde yüzde 15,1 olan işsizlik oranı 2020’nin ikinci çeyreğinde yüzde 18’in üzerine çıktı.
Tunus’taki işsizlik rakamları, bu yıl dünyada salgının etkisini kaybetmesiyle canlanan ekonomiye rağmen gerileme yerine yükselmiş oldu. Örneğin 2021 yılının ilk çeyreğinde yüzde 17,8 olan işsizlik oranı, ikinci çeyrekte yüzde 17,9 ve üçüncü çeyrekte de yüzde 18,4’e yükseldi.
Tunus’taki yeni siyasi kriz
Tunus’u 20 yıldan uzun süre demir yumrukla yöneten Zeynel Abidin bin Ali iktidarının sonunu getiren Yasemin Devrimi’nin 11. yılında ülke yeni bir siyasi kriz yaşıyor.
Cumhurbaşkanı Kays Said, 25 Temmuz’da ilan ettiği olağanüstü kararlarla parlamentonun çalışmalarını dondurdu ve milletvekili dokunulmazlıklarını kaldırdı.
Said, 22 Eylül’de yeni kararnamelerle yetkilerini genişleterek yürütme organını tamamen kendine bağladı.
Tunus Cumhurbaşkanı, son olarak devrimin yıl dönümüne birkaç gün kala açıkladığı “siyasi krizden çıkışın yol haritası” ile ülkede 17 Aralık 2022’de erken genel seçime gidileceğini ve o zamana kadar Meclisin kapalı kalacağını duyurdu.
Cumhurbaşkanı’nın aldığı tüm bu kararlar, ülkede bir tür “istisnai durum” oluşmasına yol açtı.