Mısırlı uzmanlar, ABD Başkanı Donald Trump’ın, Filistinlilerin zorla yerinden edilmesini reddeden Kahire yönetimine Süveyş Kanalı üzerinden baskı yapmaya çalıştığını ifade ederek, bu durumu eleştiriyor.
ABD Başkanı Trump, ABD ticari ve askeri gemilerinin Panama ve Süveyş kanallarından serbest geçişini talep etti.
Trump, Truth Social hesabından yaptığı paylaşımda, ABD olmadan Panama ve Süveyş kanallarının var olmayacağını ileri sürdü.
AA’nın WhatsApp kanallarına katılın, önemli gelişmeler cebinize düşsün.
🔹 Gündemdeki gelişmeler, özel haber, analiz, fotoğraf ve videolar için Anadolu Ajansı
🔹 Anlık gelişmeler için AA Canlı
Hem askeri hem de ticari ABD gemilerinin Panama ve Süveyş kanalları üzerinden ücretsiz seyahat etmelerine “derhal” izin verilmesi gerektiğini savunan Trump, Dışişleri Bakanı Marco Rubio’ya bu konuyla ilgilenmesi için talimat verdiğini belirtti.
Ulusal Güvenlik Danışmanı Mike Waltz ise Trump’ın paylaşımına işaret ederek, “ABD savunduğu bir kanalı geçmek için para ödememeli” ifadesini kullandı.
Mısır ise henüz konuya ilişkin resmi bir açıklama yapmadı. Ancak ABD’nin bu açıklamasından sonra Mısır Başbakanı Mustafa Medbuli, Süveyş Kanalı Ekonomik Bölgesi Başkanı Velid Cemaleddin’le bir görüşme gerçekleştirdi.
Medbuli, ABD’nin talebine ilişkin herhangi bir açıklama yapmadan, Süveyş Kanalı Ekonomik Bölgesinin, doğu ile batıyı birbirine bağlayan önemli bir lojistik kapı olduğunu; stratejik konumu sayesinde yatırımcılar için umut vadeden fırsatlar sunduğunu belirtti.
Açıklamanın ardından X hesabından ABD’nin talebine ilişkin “Süveyş Kanalı kırmızı çizgi” etiketiyle bazı açıklamalar yapıldı.
Hukukun ihlali
Uluslararası Hukuk Profesörü Eymen Selame, Süveyş Kanalı’nın satılık olmadığını vurgulayarak, Mısır’ın haklarının ve hukukun egemenliğinin Trump’ın kaprislerinin üzerinde olduğunu ifade etti.
Selame, “ABD Başkanı’nın açıklamaları uluslararası hukukun kabul edilemez bir ihlali ve Mısır’ın egemenlik haklarının tamamen hiçe sayılması anlamına geliyor.” değerlendirmesinde bulundu.
Süveyş Kanalı’nın, küresel ticaretin önemli bir damarı ve köklü Mısır hukuk sistemine tabi olduğuna dikkati çeken Selame, Mısır mevzuatında ABD’ye veya herhangi başka bir ülkeye geçiş ücreti ödemek konusunda özel muafiyet sağlayan bir madde bulunmadığını vurguladı.
Trump’ın yalnızca ABD’nin vergi muafiyeti talebinin hiçbir yasal veya mantıksal temeli bulunmadığını; bu talebin, güç ve nüfuz mantığına dayandığını belirten Selame, Süveyş Kanalı’nın Mısır’dan başkasına ait olmadığı, hiçbir “yasa dışı açıklama veya talebin” bu egemenlik hakkını eksiltmeyeceğini kaydetti.
“ABD’nin şantaj senaryosu kabul edilemez”
Milletvekili Mustafa Bekri de X hesabından yaptığı açıklamada, “Trump ‘ABD olmasaydı Süveyş Kanalı da olmazdı’ diyor. Bunun delili nedir?” sorusunu yöneltti.
Bekri, Trump’a seslenerek, “Arkadaş, Mısırlılar 1859’dan 1869’a kadar Süveyş Kanalı’nı kazdığında ABD daha çocuktu. Saçmalıklardan uzak bir şekilde tarih okumaya ihtiyacınız var gibi görünüyor.” ifadelerine yer verdi.
Trump’ın talebinin dayanıksız olduğuna işaret eden Bekri, “Bu, ABD’nin zorbalık politikası ve egemen devletleri şantajla tehdit etme girişimidir.” değerlendirmesinde bulundu.
Bekri, “Trump Bey, biz ‘muz cumhuriyetlerinden’ biri veya ABD’nin yeni bir eyaleti değiliz.” diye seslendi.
Mısırlı milletvekili, ayrıca ABD’nin Kızıldeniz ve Yemen’deki saldırılarının Yemen’in meşruiyeti adına Husilere yönelik olmadığını, ABD saldırılarının amacının “Kızıldeniz’i militarize edip Bab’ul Mendeb Boğazı’nı kontrol altında almak” olduğunu savundu.
Bekri, “ABD’nin şantaj senaryosunun Filistinlilerin göçe zorlanması ve Filistin meselesinin tasfiye edilmesine karşı duran Mısır ve hükümetini baskı altına alma girişimi” olduğunu vurguladı.
Mısırlı milletvekili, ABD’nin girişimini “kesinlikle kabul edilemez” şeklinde niteledi.
Müzakerelerin başlangıcı
Mısır’da iktidara yakın gazetecilerden Lemis el-Hadidi de X hesabında, Trump’ın açıklamalarından geri adım atacağına ilişkin beklentisini dile getirdi.
“ABD’nin Süveyş Kanalı’nın kazılması, işletilmesi veya korunmasında hiçbir rolü olmadığını” kaydeden Hadidi, “Trump’ın Süveyş Kanalı ile Panama Kanalı arasındaki farkı bile bilmediğini” ifade etti.
Hadidi ayrıca, “ABD saldırılarının, Husilere karşı ABD-İsrail çıkarları için yapıldığını, Trump’ın bu saldırıları kanal trafiğini korumak amacıyla emretmediğini ve Mısır’ın böyle bir talepte bulunmadığını ancak bedel ödediğini” kaydetti.
“Bu durumun açık bir şekilde ABD gemilerine ayrıcalıklı muamele sağlamak için bir müzakere başlangıcı olduğu” değerlendirmesinde bulunan Hadidi, “Belki de Rubio, ABD Başkanı’na Süveyş Kanalı’nın tarihini, ABD ve dünya için önemini hatırlatmalı ve harita üzerinde Süveyş ile Panama arasındaki farkı ona açıklamalı.” yorumunu yaptı.
Kırmızı çizgi
Yönetime yakın gazetecilerden Ahmed Musa da X üzerinden yaptığı açıklamada, Trump’ın sözlerinin “son derece tehlikeli, saçma ve nezaketsiz” olduğunu belirtti.
“Trump her zamanki gibi aşırıya kaçtı ve tarihi çarpıtıyor. ABD, 160 yıl önce kazılıp açılan Süveyş Kanalı’na hiçbir şekilde katkıda bulunmadı veya yardım etmedi.” değerlendirmesinde bulunan Musa, şöyle devam etti:
“İki ülke arasındaki ilişkiler stratejiktir ve (bu ilişkiler) hiçbir ABD Başkanı tarafından kurban verilemez. Süveyş Kanalı her Mısırlı için kırmızı çizgidir ve Mısır kimsenin bu konuya (olumsuz) yaklaşmasına izin vermeyecektir.”
Siyaset Bilimi Uzmanı ve Mısır Cumhurbaşkanlığı’nın çağrısıyla oluşturulan Ulusal Diyalog Siyasi Ekseni Raportörü Dr. Alaaddin Hilal de ABD Başkanı’nın açıklamalarını eleştirdi.
Hilal, bir televizyon kanalına yaptığı açıklamada, Trump’ın talebinin “uluslararası hukuk kuralları ve 1888 tarihli İstanbul Sözleşmesi’ne aykırı olduğunu, kanal üzerinden gemilerin geçişine dair belirlenen kurallara ters düştüğünü ve doğruluk payının bulunmadığını” belirtti.
Üstenci bir üslup
Liberal Vefd Partisi Genel Başkanı ve eski cumhurbaşkanı adayı Abdussened Yemama da “Süveyş Kanalı geçmişte olduğu gibi bugün de tamamen Mısır halkının mülküdür.” dedi.
Yemama, kanalın “tamamen Mısır’ın ulusal egemenliği altında olduğunu ve hiçbir kurum ya da ülkenin kanalın yönetimine veya geçiş ücretlerinin belirlenmesine müdahale hakkı bulunmadığını” vurguladı.
Süveyş Kanalı’ndan geçiş ücretlerinin uluslararası anlaşmalar ve adil ekonomik kriterlere göre, Mısır yasaları ve küresel uygulamalar çerçevesinde belirlendiğini ifade eden Yemame, tüm ülkelere eşit uygulanan bu ücretlerin, 1888 tarihli İstanbul Antlaşması başta olmak üzere, uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınan seyrüsefer özgürlüğü ilkesine uygun olduğunu belirtti.
Mısır El-Vai Partisi de konuyla ilgili açıklamasında, Trump’ın açıklamalarını “şiddetle kınadıklarını” belirterek, “bu tür uluslararası hukuk ve teamülleri hiçe sayan, kibirli bir üslupla yapılan açıklamaları kesin bir dille reddettikleri” vurgulandı.
Açıklamada, “Siyasi ya da askeri baskılar yoluyla Süveyş Kanalı’ndan ücretsiz geçiş fikrini normalleştirmeye çalışan söylemin tehlikesine” dikkati çekildi.
Parti, “Mısır’ın tüm ulusal, halk ve siyasi güçleriyle, egemenliğine ve tarihi, hukuki haklarına yönelik her türlü girişimi kesin bir kararlılıkla reddedeceğini” kaydetti.
Süveyş Kanalı’nın önemi
Süveyş Kanalı, Panama Kanalı’na kıyasla daha fazla sayıda gemi ağırlıyor ve dünya ticaretinin yaklaşık yüzde 10’u buradan geçiyor. Kanalın yapımında ve yönetiminde ABD’nin herhangi bir katkısı bulunmuyor.
Buna karşılık, Panama Kanalı ABD tarafından inşa edilmiş ve 1914’te açılmış, ardından 1999 yılında Panama’ya devredilmişti. Kanal, Atlantik ve Pasifik Okyanusları arasında daha hızlı geçiş sağlıyor ve dünya ticaretinin yaklaşık yüzde 5’ini oluşturuyor.
Trump ise başkanlık görevine başlamadan birkaç gün önce, Panama Kanalı üzerinde yeniden kontrol sağlama isteğini dile getirerek, gerekirse güç kullanabileceğini ima etmişti.
Öte yandan, Süveyş Kanalı, Akdeniz’deki Avrupa ülkeleriyle Hint Okyanusu ve Batı Pasifik ülkeleri arasındaki en kısa deniz yolunu oluşturuyor.
İsrail’in 7 Ekim 2023’te Gazze’de başlattığı soykırımın ardından Yemen’de İran destekli Husiler, İsrail’le bağlantılı gemilere saldırılar düzenlemeye başlamış ve bu durum birçok küresel nakliye firmasının güzergah değiştirerek Güney Afrika’daki Ümit Burnu’nu kullanmasına yol açmıştı. Bu gelişme Süveyş Kanalı’nın gelirlerinde ciddi bir düşüşe neden oldu.
Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi, 17 Mart 2025’te yaptığı açıklamada, Süveyş Kanalı gelirlerinde aylık yaklaşık 800 milyon dolarlık kayıp yaşandığını belirtti.
Mısır Cumhurbaşkanlığı da Aralık 2024 sonunda yaptığı açıklamada, Kızıldeniz ve Bab’ul Mendeb Boğazı’ndaki gelişmeler nedeniyle Süveyş Kanalı gelirlerinin 2024 yılı boyunca 7 milyar dolar azaldığını duyurdu.
Öte yandan 2023 yılında Süveyş Kanalı’nın toplam geliri 10,25 milyar dolar olarak kaydedilmişti.