Yemen’de 2014’te başlayan ve 9 yılı geride bırakan çatışmalar süresince taraflar karşılıklı olarak, aralarında sivillerin de bulunduğu binlerce kişiyi gözaltına aldı veya alıkoydu. Bu kişilerin serbest bırakılması sürecinin incelendiği “esir takası dosyası”, Birleşmiş Milletler (BM) gözetimindeki Yemen müzakerelerinin öne çıkan maddelerinden biri.
İç savaşın sürdüğü ülkede tarafların elinde tuttuğu kişilerin sayısına ilişkin detaylı resmi açıklamalar olmasa da 2018’de İsveç’te gerçekleştirilen görüşmelerde Yemen hükümeti ile İran destekli Husilerin sunduğu esir takası listesinde yaklaşık 16 bin kişi yer alıyordu.
Yemen’de şu ana kadar birçok esir takası operasyonu gerçekleştirildi.
En çok esirin serbest bırakıldığı anlaşma Ekim 2020’de
Yemen’de hükümet ile Husiler arasındaki en kapsamlı “esir takas anlaşması” Ekim 2020’de imzalandı.
BM ve Uluslararası Kızılhaç Komitesi arabuluculuğunda gerçekleştirilen anlaşma kapsamında her iki taraftan toplamda 1056 kişi serbest bırakıldı. Serbest bırakılanlar arasında 15 Suudi Arabistanlı ile 4 Sudanlı bulunuyordu.
Bu esir takası, Yemen hükümeti ile Husiler arasında 2018’in sonunda imzalanan Stockholm Anlaşması çerçevesinde gerçekleştirildi.
Yemen’de 2022’deki ateşkesle eş zamanlı serbest bırakılanlar
Yemen’de hükümete destek veren Suudi Arabistan öncülüğündeki Arap Koalisyonu, Mayıs 2022’de Husilerden 163 kişiyi serbest bıraktı.
Söz konusu adım, Yemen hükümeti ile Husiler arasında Nisan 2022’de başlayan ve 6 ay süren ateşkesle eş zamanlı olarak atıldı.
Taraflar arasındaki en son esir takası Nisan 2023’te yapıldı
Yemen hükümeti ile Husiler bir başka istişare görüşmeleri için Mart 2023’te İsviçre’de bir araya geldi. Taraflar, 10 gün süren görüşmelerin ardından 20 Mart’ta, 887 kişinin serbest bırakılması konusunda mutabakata vardı.
Anlaşmada belirtildiği üzere 887 kişi eksiksiz şekilde serbest bırakıldı. Bu kişiler, 14-16 Nisan’da Kızılhaç Komitesinin düzenlediği uçuşlarla nakledildi.
Serbest bırakılanlar arasında 16 Suudi Arabistanlı ile 3 Sudanlının yanı sıra Yemen’in eski Savunma Bakanı Mahmud es-Subeyhi, eski Cumhurbaşkanı Abdurabbu Mansur Hadi’nin kardeşi Tuğgeneral Nasır Mansur Hadi ile Husilerin haklarında idam kararı verdiği 4 gazeteci de bulunuyordu.
Anlaşmalar dışında “insani girişimler” neticesinde serbest bırakılanlar
Son anlaşma kapsamında 887 kişinin serbest bırakılmasının hemen ardından Yemen hükümetine destek veren Suudi Arabistan öncülüğündeki Arap Koalisyonu 16 Nisan’da yaptığı açıklamayla, “Suudi Arabistan’dan gelen insani bir girişimle 104 Husi milisin tek taraflı şekilde serbest bırakıldığını” duyurdu.
Arap Koalisyonu Sözcüsü Turki el-Maliki, konuya ilişkin açıklamasında, bu insani girişimin, Suudi Arabistan’ın esirlerle ilgili önceki girişimlerinin bir uzantısı olduğunu ifade etti.
Maliki ayrıca bu adımla ülkede ateşkesi istikrara kavuşturmak, kapsamlı ve sürdürülebilir bir siyasi çözüme ulaşmak adına Yemenli taraflar arasında diyalog ortamı yaratmayı amaçlayan çabaların desteklendiğini dile getirdi.
Husilere bağlı Esir İşleri Komitesi Başkanı Abdulkadir el-Murteda da 21 Nisan’da ramazan ayı ve Ramazan Bayramı münasebetiyle tek taraflı bir insani girişim olarak hükümet güçlerinden alıkonulan 77 kişinin serbest bırakıldığını duyurdu.
Yerel unsurlar arabulucuğu ile gerçekleştirilen takaslar
Öte yandan Yemen hükümeti ile Husiler arasında yerel unsurlar arabulucuğunda da birçok esir takası gerçekleştirildi.
Eylül 2021’de yerel unsurlar aracılığıyla gerçekleştirilen takasta Husilerden 70, hükümet tarafından 136 olmak üzere 206 kişi serbest bırakıldı.
Takas, BM müdahalesi olmadan tümüyle yerel arabulucular üzerinden gerçekleşti.
Nisan 2023’te de Husilerin Yemen ordusu komutanlarından Faysal Receb’i serbest bırakması da yine yerel unsurlar arabuluculuğuyla sağlandı.
Yemen’deki iç savaş ve Tahran-Riyad anlaşması
Yemen’deki İran destekli Husiler, Eylül 2014’ten bu yana başkent Sana ve bazı bölgelerin denetimini elinde bulunduruyor.
Suudi Arabistan öncülüğündeki koalisyon güçleri ise Mart 2015’ten itibaren Husilere karşı Yemen hükümetine destek veriyor.
İran ile Suudi Arabistan arasında 6 Nisan’da sağlanan anlaşmayla 7 yıl sonra ilişkilerin yeniden başlamasının ardından, Yemenliler ülkedeki kriz ve çatışmalara çözüm bulunması konusuna iyimser yaklaşıyor.